“Η Αγία Ελένη στην Κύπρο” (Xειρόγραφο του R.M. Dawkins)

Πηγή:https://allikypros.wordpress.com/2010/06/11/144-“η-αγία-ελένη-στην-κύπρο”-xειρόγραφο/

[Ο καθηγητής Richard MacGillivray Dawkins (1871-1955), διευθυντής της Αγγλικής (Αρχαιολογικής) Σχολής Αθηνών κατά την περίοδο 1906-1914 είναι περισσότερο γνωστός στην Κύπρο κυρίως για το δίτομο έργο του Leontios Makhairas, Recital concerning the Sweet Land of Cyprus entitled ‘Chronicle’, το οποίο κυκλοφόρησε το 1932. Για τον χρονογράφο Μαχαιρά δημοσίευσε επίσης μία ομιλία, καθώς και το μελέτημα “On a hagiographical source used by Leontios Makhairas” (περ. Κυπριακά Χρονικά, τόμος ΙΑ΄, τεύχος Α΄, Ιανουάριος-Μάρτιος 1935).

Από προηγηθείσα επίσκεψή του R. M. Dawkins στην Κύπρο, τον Φεβρουάριο-Μάρτιο 1928, είναι τα ακόλουθα δύο δημοσιεύματα]

“Ευρίσκεται από τινων ημερών εν τη νήσω επί τω σκοπώ να μελετήσει επιτοπίως την Κυπριακήν διάλεκτον, ο κ. R. M. Dawkins, M.A. (Cant. & Oxon.) καθηγητής της Βυζαντινής και νεωτέρας Ελληνικής εν τω Πανεπιστημίω της Οξφόρδης. Ο κ. Dawkins εχρημάτισεν επί πολλά έτη Διευθυντής της εν Αθήναις Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής και γνωρίζει καλώς την Ελληνικήν. Συνέγραψε μελέτην περί της Κυπριακής γλώσσης (1921) και εδημοσίευσεν διαφόρους αρχαιολογικάς πραγματείας. Απόψε ο καθηγητής, τη προσκλήσει του Κυβερνήτου θα κάμει διάλεξιν εν τη Δημοσία Βιβλιοθήκη Λευκωσίας, περί Λεοντίου Μαχαιρά. Το θέμα είναι λίαν ενδιαφέρον.

Ο κ. Dawkins θα επισκεφθή προσεχώς την Λάρνακα”. [Εφημ. Ισότης, Σάββατον 25 Φεβρουαρίου 1928].

“Ο καθηγητής κ. Dawkins έκαμε, ως εγράψαμεν ήδη, το παρ. Σάββατον διάλεξιν περί Λεοντίου Μαχαιρά. Ο κ. καθηγητής κατέγινεν επί πολλά έτη εις την μελέτην χειρογράφου τινός του Μαχαιρά θα εκδώσει δε προσεχώς μελέτην επί του εν λόγω χειρογράφου. Ο κ. Dawkins ήτο εις Λάρνακα την Πέμπτην και την επαύριον ανεχώρησεν εις Πάφον”. [Εφημ. Ισότης, Σάββατον 3 Μαρτίου 1928].

Η αγιογραφική πηγή στην οποία αναφέρεται ο καθηγητής Ντώκινς, περιλαμβάνεται σε χειρόγραφο που ανήκει στη Βρετανική Βιβλιοθήκη. Από εκεί αντιγράφει ο ίδιος και το απόσπασμα για την επίσκεψη της Παναγίας στην Κύπρο:

Βενετοί στο Αιγαίο

Πηγή:http://www2.egeonet.gr/aigaio/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=6959

 

Σκηνή από την πολιορκία της Τελένδου από τους Βενετούς. Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

1. Εισαγωγή

Οι Βενετοί έφτασαν στο Αιγαίο στην προσπάθειά τους να επεκτείνουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες. Η επιλογή τους να ταξιδέψουν προς τα ανατολικά καθορίστηκε από την πραγματικότητα εκείνης της εποχής. Η Κωνσταντινούπολη ήταν η μητρόπολη που βρισκόταν στο κέντρο των σημαντικότερων εμπορικών δικτύων. Έτσι και η αρχική εμπλοκή των Βενετών στις σταυροφορίες, με στόχο την εγκαθίδρυση εμπορικών μονοπωλίων στην Ανατολή, μετατράπηκε σε εκστρατεία ελέγχου της Κωνσταντινούπολης.

2. Πριν το 1204

Οι Βενετοί, δρώντας άλλοτε ως Βυζαντινοί υπήκοοι και άλλοτε ως ανεξάρτητη δύναμη, αναδείχτηκαν στη μεγαλύτερη ναυτική δύναμη στη βόρεια και κεντρική Αδριατική. Μόλις το 992 εξαργυρώνοντας τις υπηρεσίες τους προς το Βυζάντιο απέκτησαν τα πρώτα εμπορικά προνόμια. Η παρουσία τους, όμως, στη νότια Αδριατική και στο Ιόνιο εδραιώθηκε όταν συνήψαν συμμαχία με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και συνέβαλαν αποφασιστικά στις ναυτικές επιτυχίες στο Δυρράχιο και την Κέρκυρα εναντίον του Νορμανδού Ροβέρτου Γισκάρδου. Ως αντάλλαγμα ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός με χρυσόβουλο (1082) τους παραχώρησε το δικαίωμα να εμπορεύονται στο Αιγαίο και στο Ιόνιο, εκχωρώντας τους παράλληλα και φοροαπαλλαγές.

Περί το 1100 οι Βενετοί άρχισαν να πυκνώνουν τα ταξίδια στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο γενικότερα. Διατηρώντας μεγάλη ευελιξία στα μέσα που χρησιμοποιούσαν για να πετύχουν το στόχο τους, οι Βενετοί εναλλάσσονταν στους ρόλους του συμμάχου ή του αντιπάλου του Βυζαντίου, στους ρόλους του εμπόρου και του πειρατή. Το 1118, όταν ο Ιωάννης Β΄ Κομνηνός αρνήθηκε να ανανεώσει τα εμπορικά τους προνόμια, επέδραμαν στα νησιά του Αιγαίου λεηλατώντας τα, ώσπου να πείσουν τον αυτοκράτορα να αλλάξει γνώμη. Το 1148 στάθηκαν σύμμαχοι στους Βυζαντινούς, όταν οι Νορμανδοί (Βοϊμούνδος) προσπαθούσαν για δεύτερη φορά να προελάσουν στην Κωνσταντινούπολη. Το Αιγαίο ήταν το απαραίτητο προγεφύρωμα για την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα, την Κύπρο και τη Μέση Ανατολή και για το εμπόριο της Κωνσταντινούπολης. Η διείσδυσή τους διευκολύνθηκε από την κατάρρευση του βυζαντινού ναυτικού.

3. Μετά το 1204

Τα επεισόδια της ιδιόμορφης συμμαχίας μεταξύ Βυζαντινών και Βενετών συνεχίστηκαν έως το 1203, όταν οι σταυροφόροι και οι Βενετοί στρατοπέδευσαν έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης και τον επόμενο χρόνο την κατέλαβαν. Με τη συνθήκη διαμοίρασης των εδαφών της αυτοκρατορίας που ακολούθησε (Partitio terrarum imperii Romaniae), οι Βενετοί έγιναν κύριοι των 3/8 της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μία πόλη, βέβαια, με πληθυσμό που μόλις ξεπερνούσε τις 100.000 ήταν αδύνατο να κατακτήσει και να ελέγξει όλες αυτές τις περιοχές. Η προσοχή των Βενετών στράφηκε στα πιο σημαντικά από εμπορική άποψη λιμάνια και στην Κρήτη. Στο επόμενο από την άλωση διάστημα, οι Βενετοί έθεσαν υπό τον άμεσο έλεγχό τους την Κορώνη, τη Μεθώνη και το Νεγρεπόντε (Χαλκίδα). Το 1207 κατέλαβαν το Χάνδακα της Κρήτης και οριστικά εκδίωξαν τους Γενοβέζους το 1211, οπότε άρχισε ο εποικισμός του νησιού, που ολοκληρώθηκε το 1252. Η γη και τα χωριά αποδόθηκαν στους εποίκους έναντι φεουδαλικών υποχρεώσεων στο δόγη. Στην Κρήτη οι Βενετοί έπρεπε να αντιμετωπίσουν μια σειρά από αντιδράσεις που ξέσπασαν όταν οι παλαιοί άρχοντες-γαιοκτήμονες έχασαν τη γη και τα προνόμιά τους. Κράτησαν συμβιβαστική στάση επιτρέποντας σε αρκετούς από τους εξεγερθέντες να διατηρήσουν τις γαιοκτησίες τους.

Η Βενετία έμεινε προσηλωμένη στο στόχο της απόκτησης λιμανιών-ναυτικών σταθμών που θα εξυπηρετούσαν τις εμπορικές δραστηριότητες και γι’ αυτό το λόγο παροδικά κατέκτησε τον Ορεό, την Κάρυστο, το Ναύπλιο, τη Μονεμβασιά, τη Θεσσαλονίκη, την Τένεδο, τη Μύκονο, την Αίγινα, , την Κω, την Πάτρα, το Ναυαρίνο, τη Ναύπακτο. Το μεγαλύτερο μέρος της αποστολής το ανέθεσε σε ιδιώτες, με προεξάρχοντα το Μάρκο Σανούδο, που το 1207 κατέλαβε τη Νάξο και έγινε δούκας του Αιγαίου ή της Νάξου, έχοντας υπό τον άμεσο έλεγχό του τη Nάξο, την Πάρο, την Aντίπαρο, την Kίμωλο, τη Mήλο, την Aμοργό, την Ίο, την Kύθνο, τη Σίκινο, τη Σίφνο και τη Σύρο. O Mαρίνος Δάνδολος κατέλαβε την Άνδρο και την κράτησε ως υποτελής του Σανούδου. Mε τους ίδιους όρους πήρε την Aνάφη ο Λεονάρδος Φώσκολος, ο Ιάκωβος Μπαρότσι τη Σαντορίνη, οι Κουιρίνι την Αστυπάλαια. Oι αδελφοί Aνδρέας και Iερεμίας Γκύζης έγιναν κύριοι της Tήνου, της Mυκόνου, της Σκύρου, της Σκοπέλου, της Σκιάθου, της Σερίφου και της Kέας. Στα Kύθηρα εγκαταστάθηκε ο Mάρκος Bενιέρης και στα Aντικύθηρα η οικογένεια των Βιάρων. Οι Κορνάροι κατείχαν κατά περιόδους την Κάρπαθο.

Οι δυναστείες που ηγεμόνευαν στα νησιά άλλαξαν με τα χρόνια χωρίς να μεταβάλουν το καθεστώς σχέσεων με τη Βενετία. Η καταληκτική χρονολογία της παρουσίας τους στο Αιγαίο ήταν 1566, όταν τα νησιά πέρασαν οριστικά στην οθωμανική κυριαρχία, ενώ είχε μεσολαβήσει ένα διάστημα υποτέλειας (1537-1566). Υπό άμεση βενετική διοίκηση έμειναν η Κρήτη (1211-1669), η Τήνος (1390-1715) και τα Κύθηρα (1364-1797). Από το 1453 και μετά, ο κύριος αντίπαλος της Βενετίας στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν η Οθωμανική Aυτοκρατορία.

4. Η ζωή με τους Βενετούς

Στις περιοχές υπό τον άμεσο έλεγχό τους οι Βενετοί εγκαθίδρυσαν ένα σύστημα διακυβέρνησης που προσομοίαζε σε εκείνο της πόλης τους. Στην κεφαλή βρισκόταν ένας αξιωματούχος (οι τίτλοι διέφεραν ανά περιοχή) επικουρούμενος από δύο συνήθως συμβούλους. Πλαισιωνόταν από μια γραμματεία (cancelleria), δικαστικούς και εκτελεστικούς θεσμούς και συμβούλια, στα οποία συμμετείχαν τα μέλη της ανώτατης κοινωνικής ομάδας. Η ένταξη στο κυρίαρχο κοινωνικό στρώμα καθοριζόταν από τη γαιοκατοχή, την κληρονομικότητα και την αποδεδειγμένη αστική ιδιότητα. Η κοινωνική διάκριση ήταν κοινή σε όλες τις περιοχές που διατήρησαν υπό τον έλεγχό τους η βενετική πολιτεία και οι βενετικές οικογένειες. Οι διαφορές στο θρησκευτικό δόγμα και στο πολιτισμικό υπόβαθρο συνέτειναν στη δημιουργία κοινωνικών ελίτ, που επιβίωσαν και στη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής (π.χ. στη Νάξο και στη Σαντορίνη).

Σημαντική πτυχή της παρουσίας των Βενετών στο Αιγαίο αποτέλεσε το ιδιότυπο καθεστώς υποτέλειας που επέβαλαν στους νησιώτες. Στο ουσιαστικά ανεξέλεγκτο πεδίο του Αιγαίου ο βενετικός στόλος, όταν οι Οθωμανοί είχαν επικρατήσει, εισέπραττε φόρο υποτέλειας από τις τοπικές κοινωνίες, γεγονός που αναφέρεται στους πορτολάνους και στα νησολόγια του 16ου και του 17ου αιώνα ως στοιχείο ταυτότητας για κάθε νησί.

Η παρουσία των Βενετών στο Αιγαίο έφερε δύο νέα στοιχεία που άλλαξαν την οπτική των ανθρώπων. Με το εμπόριο και τη συνακόλουθη ζήτηση για εμπορικά προϊόντα (το κρασί και το λάδι κυρίως όσον αφορά το Αιγαίο) ενέταξαν τα νησιά και τις παράκτιες ζώνες στο διεθνές δίκτυο εμπορίας. Η οθωμανική κατάκτηση δεν ανέκοψε τις διεθνείς προοπτικές, που ενισχύθηκαν σημαντικά προς το τέλος του 17ου αιώνα.

Η δεύτερη μεγάλη αλλαγή προήλθε από τους διαύλους που άνοιξε η βενετική παρουσία προς την ιταλική αναγέννηση. Η ελληνική αδελφότητα στη Βενετία αποδείχτηκε ο σημαντικότερος δίαυλος διάδοσης της έντυπης πια ελληνικής γραμματείας, είτε αρχαίας είτε σύγχρονης.

(Φώτης Μπαρούτσος)

5. Απόκτηση και διατήρηση κυριαρχίας στο Αιγαίο

Η παρουσία και η δράση των Βενετών στο Αιγαιακό χώρο αφορά πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα από το 11ο έως το 18ο αι. και μπορεί να διαιρεθεί σε τέσσερις μεγάλες φάσεις.

Η πρώτη φάση χρονολογείται μέχρι το 1204 και αφορά την εγκατάσταση και τη δραστηριοποίηση των Βενετών εμπόρων στο Βυζάντιο.

Η δεύτερη φάση σχετίζεται στενά με την εγκαθίδρυση της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης 1204-1261, την οποία οι δόγηδες υποστήριξαν και σε μεγάλο βαθμό χρησιμοποίησαν προκειμένου να αυξήσουν τη επιρροή τους στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου και του Ευξείνου Πόντου. Στο διάστημα αυτό η Γαληνοτάτη κατόρθωσε να επιβάλει την κυριαρχία στο Αιγαίο, το οποίο μετατράπηκε σε βενετική λίμνη. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Βενετοί αναφερόμενοι στις κτήσεις τους στο κεντρικό και το νότιο Αιγαίο, το ονόμασαν φιλόδοξα «Αρχιπέλαγος». Η κεντρική βενετική διοίκηση κέρδισε την επικυριαρχία στην Κρήτη, εξασφαλίζοντας παράλληλα το εμπορικό μονοπώλιο στην Κωνσταντινούπολη και τον Εύξεινο Πόνο. Στο χώρο του Αιγαίου ασκούσαν τον έλεγχο σε πολιτικό και εμπορικό επίπεδο με ένα σύνθετο και καλά οργανωμένο δίκτυο υποτελών τοπικών ηγεμόνων.

Η τρίτη φάση χρονολογείται συμβατικά από τα μέσα του 13ου αι. έως τα τέλη του 14ου. Ως αφετηρία μπορεί να θεωρηθεί το 1261, έτος ανακατάληψης της Κωνσταντινούπολης, και ως λήξη το 1381, το τέλος του τέταρτου και τελευταίου πόλεμου μεταξύ Βενετίας και Γένοβας. Χαρακτηρίζεται από την έντονη αντιπαράθεση μεταξύ των δύο ιταλικών πόλεων της Βενετίας και της Γένοβας για την κυριαρχία στο θαλάσσιο εμπόριο. Η Γένοβα, η οποία είχε εμφανιστεί μετά τη Βενετία στις αγορές της Ανατολής και είχε χάσει τα προνόμια της κατά τη διάρκεια της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης, συντάχθηκε με την Αυτοκρατορία της Νίκαιας στον αγώνα για ανακατάληψη της βυζαντινής πρωτεύουσας. Ακολούθως, εξασφάλισε σημαντική θέση στις βυζαντινές αγορές εις βάρος της Βενετίας. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο πόλεων οδήγησε και σε ένοπλη αναμέτρηση. Στο διάστημα 1258-1381 έλαβαν χώρα τέσσερις πόλεμοι. Ορισμένες από τις σκληρές ναυμαχίες μάλιστα δόθηκαν στο Αιγαίο, πχ. ναυμαχία του Σετιπότσι (Σπετσοπούλα) το 1263 και του Κάστρου κοντά στη Χαλκίδα το 1350. Στη τελική μάχη του Κιότζια (Chioggia) που δόθηκε κοντά στη λιμνοθάλασσα της Βενετίας, η Γαληνοτάτη Δημοκρατία βγήκε νικητής. Ο απολογισμός της αναμέτρησης ήταν ότι η Βενετία απέκτησε χαρακτηριστικά πραγματικής ναυτικής ηγεμονίας, ή όπως αποκαλείται από αρκετούς Αυτοκρατορίας, ενώ ο τρόπος διακυβέρνησης της ίδιας της Δημοκρατίας έγινε περισσότερο ολιγαρχικός. Αναφορικά με το Αρχιπέλαγος η Γένοβα διατήρησε τη κυριαρχία της στο βορειοανατολικό Αιγαίο έχοντας ως βάση τη Χίο, ενώ η Βενετία, με βάση τη Κρήτη ασκούσε την επιρροή της στις Κυκλάδες και στα δυτικά παράλια. Αξιοσημείωτο πάντως είναι ότι σε επίπεδο εμπορίου παρατηρούνται κάποιες συντονισμένες ενέργειες και συνεργασίες μεταξύ των δύο ανταγωνιστικών δυνάμεων. Σε στρατιωτικό επίπεδο τόσο η Βενετία όσο και Γένοβα δεν κατάφεραν να εξουδετερώσουν ο ένας τον άλλον. Παρόμοια φαινόμενα αναμέτρησης ισοδύναμων ανταγωνιστών απαντώνται και στην ηπειρωτική Ελλάδα μεταξύ των διάφορων Φραγκικών κρατών.

Η τελευταία φάση της παρουσίας της Βενετίας στο Αιγαίο σχετίζεται με την αναμέτρησή της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ως αρχή θεωρείται η συστηματική προσπάθεια οργάνωσης της άμυνας στο χώρο του Αιγαίου περί τα τέλη του 14 αι.Ήδη από το 1377 τα κάστρα του Ναυπλίου και του Άργους τέθηκαν υπό βενετικό έλεγχο. Οι Βενετοί σε πολλές περιπτώσεις ανέλαβαν τη συντήρηση κάστρων και την οργάνωση της άμυνας τοπικών ηγεμόνων, μετατρέποντας τις αντίστοιχες πόλεις ως προτεκτοράτα, υπολογίζοντας ότι μ’ αυτό τον τρόπο θα ανέκοπταν και τις προσπάθειες των διαφόρων γενοβέζων τυχοδιωκτών για πρόσκαιρες κατακτήσεις. Οι εμπορικές βάσεις των Βενετών στο Αιγαίο αποτελούσαν κέντρα μεγάλης εμπορικής κίνησης και ευμάρειας. Η κεντρική Οθωμανική διοίκηση αποσκοπούσε στην προσάρτησή τους και την εξασφάλιση της πολιτικής συνοχής προκειμένου να πραγματοποιήσει τα επεκτατικά της σχέδια. Η αναμέτρηση των δύο αυτοκρατοριών κρίθηκε σε έξι συνολικά πολέμους (1463-79, 1499-1502, 1537-40, 1644-69, 1684-89, 1715-18). Γενικά η Βενετία συμμετείχε και πρωτοστάτησε σε διάφορους πολιτικούς σχηματισμούς, πχ. με τους Ούγγρους και με τους Ιωαννίτες Ιππότες, και ηγήθηκε στρατιωτικών πρωτοβουλιών παρόμοιων των σταυροφοριών, με το ανάλογο ιδεολογικό περίβλημα. Βαθμιαία έως τα μέσα του 16ο αι. οι δόγηδες έχασαν τον έλεγχο στο νησιωτικό χώρο του Αιγαίου και επικεντρώθηκαν στη διατήρηση της βενετικής κυριαρχίας στην Πελοπόννησο και την Κρήτη. Με τη συνθήκη του Πασάροβιτς το 1718 η Βενετία έχασε όλες τις κτήσεις της στο ελληνικό χώρο με εξαίρεση τα Επτάνησα που διατήρησε έως το 1797.

6. Εμπορεύματα στο Αιγαίο και ο ρόλος των Βενετών στο εμπόριο

Το εμπόριο είχε μεγάλη σημασία τόσο για τη Δύση όσο και για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ήδη από το 13ο αι. και ιδιαίτερα από το α΄ τέταρτο του 14ου αι. το Βυζάντιο και προπαντός το Αιγαίο μετατράπηκαν σε ενδοχώρα των ιταλικών αγορών. Πρωταγωνιστικό ρόλο είχαν οι Βενετοί έμποροί που είχαν εγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη και κατόρθωσαν να οργανώσουν δίκτυο πρακτόρων και προξένων που μεριμνούσαν για τις τακτικές θαλάσσιες επικοινωνίες. Κάθε χρόνο από δύο φορές, άνοιξη και φθινόπωρο, ξεκινούσαν τα εμπορικά πλοία από την Ανατολή προς τη Δύση και αντίστροφα με βασικούς ενδιάμεσους σταθμούς Χαλκίδα, Κρήτη, Μεθώνη και Κορώνη, τα «άγρυπνα μάτια της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας». Τα ταξίδια αυτά ονομάζονται muda και διαρκούσαν περίπου οκτώ εβδομάδες. Ιδιαίτερα επικερδές ήταν το εμπόριο με πολυτελή εμπορεύματα από την Ανατολή: μπαχαρικά και είδη πολυτελείας. Αμοιβαίας σημασίας ήταν όμως και το εμπόριο μεταξύ του αιγαιακού χώρου και των ιταλικών χωρών. Οι εξαγωγές γενικά αφορούσαν πρώτες ύλες καθώς και αγροτικά προϊόντα, ενώ οι εισαγωγές - αγαθά των δυτικών βιοτεχνιών. Οι Βενετοί, π.χ., έδειχναν προτίμηση στο σαπούνι με βάση το λάδι και είχαν αναπτύξει τόσο την παραγωγή όσο και το εμπόριό του. Στις πηγές αναφέρονται οι εμπορικές σχέσεις που διατηρούσαν με τα τουρκικά εμιράτα της Δυτικής Μικρασίας, όπου πωλούσαν σαπούνι και αγόραζαν σκλάβους, σιτηρά, άλογα, δέρματα και στυπτηρία. Πηγή εσόδων για τους Βενετούς και του Γενοβέζους αποτελούσε και το εμπόριο σκλάβων, τους οποίους αγόραζαν και μεταπωλούσαν.

Ασφαλώς ο αγώνας για την μεγαλύτερη επιρροή δεν σταματούσε, αλλά στις περιόδους ειρήνης καταγράφεται μία προσπάθεια ενοποίησης στα μέτρα και τα σταθμά, τα νομίσματα και τις πρακτικές διεξαγωγής του εμπορίου: πιστώσεις, φορτία και συμβόλαια. Αξιοσημείωτο είναι ότι κατά το 14ο αι. παρά την έντονη πολιτική κατάτμηση στο Αιγαίο παρατηρείται μία καλά οργανωμένη εμπορική συνεργασία μεταξύ όλων των πρωταγωνιστών.

Το Αιγαίο είχε ιδιαίτερο βάρος στην εμπορική δραστηριότητα των Βενετών, οι οποίοι έκοψαν ειδικό νόμισμα μικρής αξίας, το tornesello, με σκοπό να επικρατήσουν στην αγορά του Αρχιπελάγους, ενώ τα χρυσά δουκάτα αποτελούσαν νόμισμα αναφοράς συναγωνιζόμενο τα βυζαντινά υπέρπυρα.

Το σημαντικότερο «προϊόν» που προσέφερε το Αιγαίο σε Βενετούς και Γενουάτες ήταν ο ρόλος του στο διαμετακομιστικό εμπόριο, ο οποίος αναβαθμίσθηκε σημαντικά στο εμπόριο μεταξύ Ανατολής και Δύσης μετά την απώλεια της Άκρας το 1291 και τις μογγολικές κατακτήσεις των αρχών του 13ου αι. Τότε απέκτησαν μεγάλοι σημασία οι σταθμοί Κάφα (Γεννουάτες) και Τάνα (Βενετοί) στον Εύξεινο Πόντο. Χαρακτηριστικά, αρκετοί μελετητές τονίζουν ότι για το διεθνές μεσαιωνικό εμπόριο ο Εύξεινος Πόντος λειτουργούσε ως προέκταση του Αιγαίου.

Η Βενετία αρχικά δεν ενδιαφερόταν για την κατοχή εκτεταμένων περιοχών, αλλά κυρίως νησιών ή παραλιακών πόλεων που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως βάσεις ανεφοδιασμού και θέσεις-κλειδιά για το διαμετακομιστικό εμπόριο με την Ανατολή, και τη διατήρηση της κυριαρχίας της στις θαλάσσιες επικοινωνίες. Οι πόλεις και τα λιμάνια της λειτουργούσαν επίσης και ως κέντρα εμπορίου με την τοπική αγορά της ενδοχώρας εξάγοντας κυρίως πρώτες ύλες προς τη Δύση και εισάγοντας είδη πολυτελείας και βιοτεχνίας. Η θέση της Γαληνοτάτης ωστόσο στο διεθνές εμπόριο άλλαξε μετά τα τέλη του 15ου αι., ύστερα από τις γεωγραφικές ανακαλύψεις και στη συνέχεια κλονίστηκε με την εμφάνιση των νέων ναυτικών δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία) μετά τα τέλη του 16ου. Κατά το 17ο αι. η εμπορική της δραστηριότητα παρήκμασε τελείως. Παράλληλα οι Βενετοί στράφηκαν προς εκμετάλλευση της αγροτικής παραγωγής προκειμένου να εξασφαλιστούν τα απαραίτητα προϊόντα για την μητρόπολη.

(Ελένη Πέτρακα - Γκέντσο Μπάνεβ)

(Ελένη Πέτρακα - Γκέντσο Μπάνεβ)

(Ελένη Πέτρακα - Γκέντσο Μπάνεβ)

Η εκπαίδευση διδασκόντων στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης / δεύτερης γλώσσας OnLine

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ  

Η εκπαίδευση διδασκόντων στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης / δεύτερης γλώσσας OnLine- πρόγραμμα ΓΛΩΣΣΑ 2

Σάββατο 14 Νοεμβρίου 2015, 09.00-15.00

Στοά του Βιβλίου

Πεσμαζόγλου 5 & Σταδίου,

Αρσάκειο Μέγαρο, Αθήνα

 

Σκοπός του Συνεδρίου είναι να μεταφερθεί η εμπειρία του  ερευνητικού προγράμματος  ΓΛΩΣΣΑ 2, ώστε να  αξιοποιηθεί η Ελληνική ως παράδειγμα   και να παρουσιαστεί η μεθοδολογία για τη διδασκαλία online και άλλων λιγότερο διαδεδομένων ευρωπαϊκών γλωσσών. Στη βάση αυτής της μεθοδολογίας έχει οργανωθεί η κατάρτιση διδασκόντων την ελληνική σε διαδικτυακή πλατφόρμα εκμάθησης γλωσσών, με βάση την Πρακτική Εξάσκηση. Αξιοποιήθηκε μια πρωτότυπη τεχνική σε τρεις φάσεις: εργαστήρια κατάρτισης μεντόρων και καθηγητών δια ζώσης, διαδικτυακή κατάρτιση διδασκόντων με παρατήρηση online σύγχρονων και ασύγχρονων μαθημάτων ελληνικής, καθώς και πρακτική εξάσκηση σε  μαθητές επιπέδου Β1, με την υποστήριξη των μεντόρων τους.  

Σημαντικός στόχος των συντελεστών είναι η προβολή της Ελληνικής γλώσσας στο εξωτερικό και η κατάρτιση διδασκόντων την ελληνική και άλλες γλώσσες online. Το πρόγραμμα επιχορηγείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Γλώσσα του Συνεδρίου: ελληνική

Η συμμετοχή είναι ελεύθερη. Θα δοθεί βεβαίωση παρακολούθησης 

Διοργάνωση:  ACTION SYNERGY A.E., ανάπτυξη λύσεων πληροφορικής και πλατφόρμες e-learning και ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, εκπαιδευτικό κέντρο διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Φορείς υποστήριξης

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΜΙΛΑΝΟΥ, Ιταλία -  ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΗΣ ΜΟΥΡΘΙΑ, Ισπανία - ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ MARIE-HAPS, Βέλγιο - 12-ΤΑΞΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΟΥΓΓΑΡΙΑΣ, Ουγγαρία

Για εγγραφή στο συνέδριο: http://ellinikiglossa.eu/

  ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

  Η εκπαίδευση διδασκόντων στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης / δεύτερης γλώσσας OnLine- πρόγραμμα ΓΛΩΣΣΑ 2

Σάββατο 14 Νοεμβρίου 2015, 09.00-15.00

Στοά του Βιβλίου

Πεσμαζόγλου 5 & Σταδίου,

Αρσάκειο Μέγαρο, Αθήνα

09.00 – 09.30  προσέλευση και εγγραφή συνέδρων

09.30 – 10.00 Προσφωνήσεις και χαιρετισμοί

10.00 – 10.30 παρουσίαση των στόχων του ερευνητικού προγράμματος ΓΛΩΣΣΑ 2, Κώστας Διαμαντής – Μπαλάσκας, συντονιστής του προγράμματος,  Action Synergy

10.30-11.00 παρουσίαση της μεθοδολογίας για την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, Ιφιγένεια Γεωργιάδου, Διευθύντρια του Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού, εκπαιδεύτρια καθηγητών 

11.00-11.30 διάλειμμα

11.30 -12.30 μαρτυρίες εκπαιδευομένων καθηγητών, μεντόρων και ξενόγλωσσων μαθητών – συντονίζει ο Νίκος Κωνσταντόπουλος, εκπαιδευτής καθηγητών  

12.30-13.30 παραδείγματα και παρουσίαση των ηλεκτρονικών εργαλείων και της πλατφόρμας μάθησης

13.30-14.30 ομιλίες για την προβολή της ελληνικής γλώσσας στο εξωτερικό: Δημήτριος Φέσσας, Ελληνικό Μορφωτικό Κέντρο Μιλάνου,  Ιταλία,  Alicia Morales Ortiz  και Carmen Martinez Campillo, Πανεπιστήμιο της Μούρθια, Ισπανία, Νόρα Τζανακάκη, 12-τάξιο Ελληνικό Σχολείο Ουγγαρίας

14.30-15.30 ελαφρύ γεύμα, βεβαιώσεις παρακολούθησης και δικτύωση συμμετεχόντων

Κλίμαξ του Αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου

Απεικόνιση του 12ου αιώνα για το καθοδηγητικό βιβλίο των μοναχών που έγραψε ο άγιος Ιωάννης ττης Κλίμακος (του Σιναϊτου) τον 6ο αιώνα

ΣΤΙΧΟΙ
ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΙΩΑΝΝΗ
ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΟΣ

Ὡς ἄλλον εἰδότες σε θεῖον Μωσέα ἐξ οὐρανοῦ τε μάλλον ἥπερ ἐξ ὄρους τὰς μυστικὰς λαβόντα πανσέπτως πλάκας, ἐκ χειρὸς αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ Δεσπότου καὶ δόντα πᾶσι προσξένους σωτηρίας τὰς σωστικάς σου, Πάτερ, πανσόφους βίβλους, τιμῶμεν ὡς μάλιστα σὲ πρὸς ἀξίαν ὡς μυσταγωγὸν ἐνθέων διδαγμάτων καὶ πρᾶξιν αὐτὴν καὶ θεωρίας βάθη πολλοῖς ἐφικτὰ μηδαμῶς πεφυκότα σαφῆ προθέντα τοῖς θέλουσιν εἰδέναι καὶ μὴ φθόνῳ φεύγουσι τὴν τούτων θέαν. Φλεχθεὶς γὰρ αὐτὸς ἄνθρακι τρισολβίῳ ψυχήν, λόγον, νῦν καὶ καθαρθεὶς τὰς φρένας, φέγγεις ὁμοῦ τε καὶ φλογίζεις τοῖς λόγοις τοὺς μὲν πονηροὺς πυρπολεῖς τε καὶ φλέγεις, χρησοὺς δὲ φωτίζεις τε καὶ σώζεις ὅλως συγγράμμασι σοῖς ἀσμένως πειθηνίοις, ὧν περ τὸ πλῆθος, κάλλος, ὕψος καὶ βάθος καὶ τὸ κραταιὸν ἰσχύος νοημάτων διδαγμάτων τε ποικίλας διακρίσεις, τίς ἐξιχνιάσειεν, ἢ ψυχὴ μόνη; τούτου τὸν σεπτὸν νῦν ἔχων τις προσνέμοι, νικῶσι μήνη καὶ κράτη τὰ τῶν λόγων. Ταῦτα βδέλυγμα πατρὶ τῷ σεβασμίῳ, τῆς πίστεως ἔνδειγμα τῆς ἐμῆς μόνον.

Ολόκληρη η "Κλίμαξ" του αγίου Ιωάννη του Σιναΐτη

Την 4η Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής τιμάμε τη μνήμη του αγίου Ιωάννη του Σιναΐτη - ενός μεγάλου αγίου διδασκάλου του 6ου αιώνα μ.Χ. (βιογραφία εδώ).

Ο άγιος ήταν μεγάλος μελετητής και ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής και έγραψε το έργο Κλίμαξ (=Σκάλα), όπου αναλύει προσεκτικά τα πάθη (=σκαλοπάτια προς το σκοτάδι, μακριά απ' το Θεό) και τις αρετές (=σκαλοπάτια προς τον ουρανό και το Θεό). 

Πρόκειται για ένα βιβλίο εξαιρετικής σπουδαιότητας, που υπάρχει ολόκληρο στο διαδίκτυο, στα νέα ελληνικά, εδώ - όπου το έβαλε ο καλός αδελφός του ιστολογίου Orthodox Fathers, ένα αληθινό θησαυροφυλάκιο πατερικών έργων, όπου αξίζει να κάνετε τη βόλτα σας.

ΛΟΓΟΣ ΕΝΑΤΟΣ
Περί μνησικακίας

^1. Ομοιάζουν, οι μέν ευλογημένες και όσιες αρετές με την κλίμακα του Ιακώβ, οι δε ανόσιες κακίες με την αλυσίδα πού έπεσε από τα χέρια του κορυφαίου Αποστόλου Πέτρου ^{(πρβλ. Πράξ. ιβ΄ 7)} . Διότι οι μέν πρώτες, καθώς η μία οδηγεί στην άλλη, ανεβάζουν στον ουρανό εκείνον πού το επιθυμεί. Ενώ οι άλλες, οι κακίες, έχουν τη συνήθεια να γεννούν η μία την άλλη και να συσφίγγωνται μεταξύ τους. Διά τούτο και μόλις προηγουμένως ακούσαμε τον ασύνετο θυμό να ονομάζη ιδικό του τέκνο την μνησικακία. Τώρα λοιπόν πού το καλεί ο καιρός, ας ομιλήσωμε και γι΄αυτήν.

^2. Μνησικακία σημαίνει κατάληξις του θυμού, φύλαξ των αμαρτημάτων, μίσος της δικαιοσύνης, απώλεια των αρετών, δηλητήριο της ψυχής, σαράκι του νου, εντροπή της προσευχής ^[1], εκκοπή της δεήσεως, αποξένωσις της αγάπης, καρφί εμπηγμένο στην ψυχή, αίσθησις δυσάρεστη πού αγαπάται μέσα στην γλυκύτητα της πικρίας της, συνεχής αμαρτία, ανύστακτη παρανομία, διαρκής κακία. Και τούτο το σκοτεινό και δύσμορφο πάθος, η μνησικακία δηλαδή, ανήκει στα πάθη πού γεννώνται από άλλα πάθη και όχι σε αυτά πού γεννούν. Γι΄αυτό δεν σκοπεύομε να ομιλήσωμε πολύ περί αυτής.

^3. Όποιος κατέπαυσε την οργή, αυτός εφόνευσε την μνησικακία, διότι για να γεννηθούν τέκνα πρέπει να ζή ο πατέρας.

^4. Όποιος απέκτησε την αγάπη, έγινε ξένος της οργής. Εκείνος όμως πού διατηρεί την έχθρα, συσσωρεύει στον εαυτόν του άσκοπα ενοχλητικά βάρη.

^5. Η τράπεζα και το γεύμα της αγάπης διαλύουν το μίσος, και τα ειλικρινή δώρα μαλακώνουν την ωργισμένη ψυχή. Η απρόσεκτη συμπεριφορά κατά την τράπεζα είναι μητέρα της παρρησίας. Και από το παράθυρο της αγάπης κάνει την εμφάνισί της στην τράπεζα η γαστριμαργία.

^6. Είδα μίσος να διασπά πολυχρόνιο πορνικό δεσμό, και είδα -πράγμα παράδοξο!- μνησικακία να τον διατηρή πλέον οριστικά διαλελυμένο. Θαυμαστό πράγματι θέαμα! Ένας δαίμων να θεραπεύη από άλλον δαίμονα! Πρόκειται μάλλον για έργο της προνοίας και επεμβάσεως του Θεού, και όχι της θελήσεως των δαιμόνων.

^7. Η μνησικακία ευρίσκεται μακρυά από την φυσική και αυθόρμητη και στερεωμένη αγάπη.

Σ΄ αυτήν όμως την αγάπη πλησιάζει εύκολα η πορνεία, και βλέπεις στο περιστέρι να εισχωρή ανεπαίσθητα η ψείρα.

^8. Να μνησικακής πολύ εναντίον των δαιμόνων και να εχθρεύεσαι πολύ και διαρκώς την σάρκα σου. Η σάρκα είναι ένας αχάριστος και δόλιος φίλος, και όσο την περιποιείται κανείς, τόσο περισσότερο αυτή βλάπτει.

^9. Η μνησικακία γίνεται και ερμηνευτής των Γραφών, προσαρμόζοντας και εξηγώντας τα λόγια του Αγίου Πνεύματος κατά τις ιδικές της διαθέσεις. Ας την καταισχύνη όμως η προσευχή πού μας παρέδωσε ο Ιησούς, _{(το «Πάτερ ημών»)}, την οποία δεν μπορούμε να την ειπούμε όπως αυτός, εάν μνησικακούμε.

^10. Αν δεν μπορής, μολονότι επάλαιψες πολύ, να διαλύσης εντελώς το σκάνδαλο της μνησικακίας, δείξε στον εχθρό σου, έστω με λόγια, ότι μετενόησες. Έτσι θα συμβή να εντραπής την παρατεινομένη υποκρισία σου, και να τον αγαπήσης ολοκληρωτικά, κεντώμενος και καιόμενος σαν με πύρ από τις τύψεις της συνειδήσεως.

^11. Τότε θα καταλάβης ότι απηλλάγης από αυτήν την «σαπίλα», την μνησικακία δηλαδή, όχι όταν προσεύχεσαι για εκείνον πού σε ελύπησε ούτε όταν του προσφέρης δώρα ούτε όταν του στρώσης τράπεζα, αλλά όταν μάθης πώς του συνέβη κάποια συμφορά, ψυχική ή σωματική, και πονέσης και κλαύσης σαν να επρόκειτο για τον εαυτό σου.

^12. Ησυχαστής πού διατηρεί μνησικακία ομοιάζει με εμφωλεύουσα ασπίδα, η οποία περιφέρει μέσα της θανατηφόρο δηλητήριο. Η ανάμνησις των παθημάτων του Ιησού θα θεραπεύση την ψυχή πού μνησικακεί, διότι θα αισθάνεται υπερβολική εντροπή, ενώ θα αναλογίζεται την ιδική Του ανεξικακία.

^13. Στο σάπιο ξύλο γεννώνται σκουλήκια. Ομοίως και σε ανθρώπους με πραότατη επιφανειακή συμπεριφορά και νοθευμένη ηρεμία και ησυχία προσκολλάται η οργή. Όποιος την απεδίωξε από μέσα του, ευρήκε την άφεσι των αμαρτιών του. Όποιος αντιθέτως προσκολλάται σ΄ αυτήν, εστερήθηκε τους οικτιρμούς του Θεού.

^14. Μερικοί υπέβαλαν τον εαυτό τους σε κόπους και ιδρώτας για να επιτύχουν την συγχώρησι. Ο αμνησίκακος όμως άνδρας τους ξεπέρασε, εφ΄ όσον ασφαλώς είναι αληθινός ο λόγος «άφετε - συντόμως- και αφεθήσεται υμίν - πλουσίως»^{(πρβλ. Λουκ. στ΄ 37)}.

15. Η αμνησικακία είναι απόδειξις της γνησίας μετανοίας. Εκείνος δε πού διατηρεί την έχθρα και νομίζει ότι έχει μετάνοια, ομοιάζει μ΄ αυτόν πού του φαίνεται στον ύπνο του ότι τρέχει.

^16. Είδα μνησικάκους να παροτρύνουν άλλους στην αμνησικακία. Και έτσι αισθάνθηκαν εντροπή από τα ίδια τους τα λόγια και απηλλάγησαν από το πάθος τους.

^17. Ας μη θεωρήση κανείς ασήμαντο πάθος τούτη την «σκοτομήνη», δηλαδή την μνησικακία. Διότι πολλές φορές συμβαίνει να καταλαμβάνη ακόμη και τους πνευματικούς άνδρας.

Βαθμίς ενάτη! Όποιος την κατέκτησε, ας ζή πλέον με παρρησία την συγχώρησι των πταισμάτων του από τον Σωτήρα Χριστόν.

Ι.Μ.Παρακλήτου

^[1] Η εντροπή έγκειται στο ότι αναφερόμεθα προς τον Θεόν, λέγοντας στο «Πάτερ ημών», «και άφες ημίν τα οφειλήματα ημών, ως και ημείς αφίεμεν…», καθ΄ ήν στιγμήν ούτε συγχωρούμε τους άλλους ούτε λησμονούμε το κακό πού τυχόν μας έχουν κάνει.

Διαβάστε εδώ

Charles Baudelaire ~ Η καρδιά μου ξεγυμνωμένη

Charles Pierre Baudelaire (1821-1867)
Photo: LIFE magazine

(αποσπάσματα)          

* Ο έρωτας θέλει να βγει από τον εαυτό του, να αναμειχθεί με το θύμα του, όπως ο νικητής με τον ηττημένο και παρ' όλα αυτά να διατηρήσει τα πλεονεκτήματα του κατακτητού.

* Αυτά τα όμορφα και μεγάλα πλοία, διακριτικά ζυγισμένα, που κλυδωνίζονται πάνω στα ήσυχα νερά, αυτά τα δυνατά πλοία, με το διαρθρωμένο και νοσταλγικό αέρα τους, μήπως δεν μας λένε σε μια βουβή γλώσσα: Πότε ξεκινάμε για την ευτυχία;

* Μην περιφρονείτε την ευαισθησία κανενός.Η ευαισθησία του καθένα είναι η μεγαλοφυΐα του.

* Σχεδόν ολόκληρη η ζωή μας καταναλώνεται σ' ανούσιες περιέργειες.Αντίθετα υπάρχουν πράγματα, που θα' πρεπε να διεγείρουν την περιέργεια των ανθρώπων στον ανώτατο βαθμό, και που, κρίνοντας από τον ρυθμό της καθημερινής τους ζωής, δεν τους εμπνέουν καμία.

Πού βρίσκονται οι πεθαμένοι φίλοι μας;

Γιατί είμαστε εδώ; 

Ερχόμαστε από πουθενά; 

Τι είναι ελευθερία;

Μπορεί να συμβαδίσει με τον νόμο της προνοητικότητας;

Ο αριθμός των ψυχών είναι συγκεκριμένος ή άπειρος;

Κι ο αριθμός των κατοικήσιμων εκτάσεων;

Κ.λ.π...., κ.λ.π....

* Τι είναι αγάπη;

Η ανάγκη να βγεις έξω από τον εαυτό σου.

* Μπορούν να ιδρυθούν ένδοξες αυτοκρατορίες πάνω στο έγκλημα κι ευγενείς θρησκείες πάνω στην απάτη.

* Παιδί ακόμα, αισθάνθηκα στην καρδιά μου, δυο αντικρουόμενα συναισθήματα:

τη φρίκη της ζωής και την έκσταση της ζωής.

"Η ΚΑΡΔΙΑ ΜΟΥ ΞΕΓΥΜΝΩΜΕΝΗ" (Τίτλος στο πρωτότυπο: "Mon coeur mis à nu"),

μτφρ.: Ιωάννα Ευσταθιάδου-Λάππα, εκδ. "ΔΩΔΩΝΗ"

STAROBINSKI JEAN "ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ ΩΣ ΣΑΛΤΙΜΠΑΓΚΟΥ"

«. . . Για λόγους εντελώς διαισθητικούς, οι μεγάλοι δραματικοί συγγραφείς παρουσίασαν συχνά τον κλόουν ή το γελωτοποιό ως φορέα μιας σωτηρίας, ως το αγαθό πνεύμα που, παρά την αδεξιότητα και τους σαρκασμούς του, σπρώχνει τον τροχό της μοίρας και συμβάλλει στην επιστροφή της αρμονίας σ' έναν κόσμο που είχε διαταραχθεί από μια ενέργεια του κακού. Αυτός ο ρόλος του σωτήρα ή του λυτρωτή δεν συνδέεται, βέβαια, σταθερά με τη θυσία του κλόουν ειμή μόνο στο μέτρο που ο κλόουν είναι παντού και πάντοτε ένας αποκλεισμένος, και καθώς γίνεται ένας παρίας κερδίζει το δικαίωμα της πανταχού παρουσίας. Με την ελευθεριότητα που ο ίδιος παίρνει αυθαίρετα ή που του παραχωρούν οι άλλοι, ο κλόουν εμφανίζεται σαν ένας δολιοφθορέας της χαράς· αλλά το στοιχείο αταξίας που εισάγει στον κόσμο είναι το αναμορφωτικό φάρμακο που ο άρρωστος κόσμος χρειάζεται για να ξαναβρεί την αληθινή του τάξη. Είτε είναι αγαθούλης είτε πονηρός, είτε συνδυάζει παράδοξα και τις δύο αυτές ιδιότητες, ο κλόουν τοποθετείται ως αντιρρησίας, και η φύση του του επιτρέπει να γίνεται το όργανο μιας ανατροπής. . .». (ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)

 ΜΠΑΚΟΝΙΚΟΛΑ-ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ ΧΑΡΑ

Το προσωπείο του καλλιτέχνη - σαλτιμπάγκου

Πηγή:http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=99353

Με την ευκαιρία της έκθεσης στην Εθνική Πινακοθήκη του χαρακτικού κύκλου «Miserere» του Georges Rouault, η Νίκη Λοϊζίδη γράφει για το ασυμβίβαστο ήθος του γάλλου παραδοσιακού τεχνίτη ο «βαρβαρικός» εξπρεσιονισμός των μορφών του οποίου αποτελεί μια ενδιαφέρουσα εκδοχή του καλλιτεχνικού μοντερνισμού

Η υπόθεση «Georges Rouault» υπήρξε μια από τις πιο περίεργες αλλά και ενδιαφέρουσες δίκες που απασχόλησαν τη γαλλική κοινή γνώμη αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο καλλιτέχνης ­ ο οποίος είχε χαρακτηρισθεί από τον ιστορικό της τέχνης Andre Chastel «ο οραματιστής της σύγχρονης εποχής» (εφ. «Le Monde», 14.2.1958) ­ είχε ξεκινήσει μετά τον θάνατο του γνωστού εμπόρου και συλλέκτη Ambroise Vollard έναν επίμονο δικαστικό αγώνα εναντίον των νόμιμων κληρονόμων του. Η υπόθεση θα αντιμετωπιζόταν ως «τετριμμένη» ­ το πολύ πολύ ασυμβίβαστη με τη νοοτροπία ενός φιλειρηνικού οραματιστή αν δεν συνέβαινε κάτι, πραγματικά αναπάντεχο, μετά το αίσιο τέλος της δίκης. Ο δημιουργός του «Miserere», αφού επανέκτησε τα ημιτελή έργα του (προκαταρκτικά σχέδια και μελέτες) που βρίσκονταν στα χέρια των κληρονόμων του Vollard, παρέδωσε χωρίς δισταγμό στη φωτιά ένα πολύ σημαντικό μέρος τους, ενώ τα υπόλοιπα τα δώρησε στο γαλλικό κράτος.

Η χειρονομία του Rouault είχε δημιουργήσει πολλά ερωτηματικά και ταυτόχρονα πολλές ­ και αρκετά άστοχες ­ απόπειρες λογικής ή και ψυχαναλυτικής ερμηνείας. Επρόκειτο για πράξη συμβολικής αυτοχειρίας ή για απόπειρα διαχρονικής προβολής μιας αψεγάδιαστης εικόνας του καλλιτέχνη; Η καταστροφή ενός μεγάλου μέρους των πολύμοχθων δοκιμών του δεν κινδύνευε να καταστήσει το έργο του απόμακρο ή δύσκολα προσεγγίσιμο ακόμη και στους ειδικούς; Το μυστήριο της «υπόθεσης Rouault» άρχισε να λύνεται μόλις το 1964 όταν, με την πρωτοβουλία του Andre Malraux και την επιμέλεια του ιστορικού Bernard Dorival, οργανώθηκε στην τετράγωνη αίθουσα του Λούβρου μια τιμητική έκθεση του εργαστηρίου του καλλιτέχνη, με 200 από τα έργα που είχε δωρήσει στο γαλλικό κράτος. Και αυτό που τελικά αποκαλύφθηκε, ή τουλάχιστον άρχισε να γίνεται κατανοητό, ήταν το ασυμβίβαστο ήθος ενός καλλιτέχνη που διατήρησε ως το τέλος της ζωής του πολλές από τις παλιές, καλές αρετές του παραδοσιακού τεχνίτη. Ο Rouault δεν ήθελε να κυκλοφορήσουν στα κυκλώματα της αγοράς έργα του που, εκτός από ημιτελή, ήταν κατά τη γνώμη του και πλαστικά αδύνατα.

Με τη ζωή του δρόμου

Η σειρά των 58 οξυγραφιών που συνθέτουν τον κύκλο του «Miserere» ­ του πιο αντιπροσωπευτικού ίσως έργου του καλλιτέχνη ­ εκτέθηκε πρόσφατα στην Εθνική Πινακοθήκη με την πρωτοβουλία και φροντίδα της επιμελήτριας κυρίας Μαριλένας Κασιμάτη. Οι ημέρες του Θείου Πάθους προσφέρονταν για μια τέτοια επιλογή, αν και εδώ η μονωδιακή αφήγηση του Rouault δεν συνδέεται μόνο με θέματα της χριστιανικής θρησκείας. Οι ενοποιημένες σειρές του «Miserere» και του «Guerre» (πόλεμος) ­ οι οποίες άρχισαν να δουλεύονται από το 1917 ­ συνθέτουν ένα ρεπερτόριο εμβληματικών μορφών που εκφράζουν υποδειγματικά οριακές εκδοχές της ανθρώπινης κωμωδίας και του ανθρώπινου πάθους. Οι ιδιόρρυθμα εξπρεσιονιστικές αυτές συνθέσεις ­ οι οποίες συλλειτουργούν με αποσπάσματα από τις «Σκέψεις» του Pascal, από λατίνους συγγραφείς αλλά και από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη ­ έχουν συχνά συγκριθεί με την καυστική, κοινωνική θεματογραφία του Daumier και κυρίως με τα χαρακτικά των «Caprichos» και των «Δεινών του πολέμου» του Goya. Πρόκειται για επισημάνσεις σωστές που ωστόσο καλύπτουν ένα μικρό μόνο μέρος των πλούσιων και βαθιά βιωμένων καταβολών του καλλιτέχνη. Η σχέση του Rouault με τους καλλιτέχνες αυτούς ­ όπως και με το έργο του Rembrandt ή με τα μετασεζανικά ρεύματα της γαλλικής πρωτοπορίας ­ είναι πηγαία, χωρίς όμως και να καταντά απλοϊκή. Ο καλλιτέχνης επικοινωνεί με τους συγχρόνους του όπως ακριβώς επικοινωνεί και με τους ομοτέχνους του της ευρωπαϊκής παράδοσης. Εξαιτίας της μακρόχρονης σχέσης του με τα λαϊκά εργαστήρια ­ είχε δουλέψει κοντά σε ζωγράφο - υαλογράφο από την ηλικία των 14 χρόνων ­ ήταν σε θέση να αντιλαμβάνεται πολύ γρήγορα το βαθύτερο νόημα των μικρών ή μεγάλων μυστικών της κάθε τεχνικής.

Ο Andre Chastel πολύ εύστοχα σημειώνει ότι «θα αφήναμε να μας διαφύγει η ίδια η ουσία του έργου του Rouault αν ξεχνούσαμε ή αν περιφρονούσαμε τους βαθείς δεσμούς του με τη ζωή του δρόμου και με τον ταπεινό κόσμο των μικροτεχνιτών. Από αυτόν τον κόσμο προέρχεται η βιαιότητα και η σκληρότητα των μορφών του, τα δυνατά του χρώματα και κυρίως αυτή η εντιμότητα του τεχνίτη, η οποία αποτελεί την πιο αυθεντική και την πιο αξιαγάπητη πλευρά του». Εδώ θα ήθελα να προσθέσω ότι αυτή ακριβώς η αυθεντική πλευρά του καλλιτέχνη - χειρώνακτα κράτησε τον Rouault σε όλη του τη ζωή ουσιαστικά ανένταχτο και μακριά από τις ιδεολογικές ζυμώσεις της τότε μαχόμενης καλλιτεχνικής εμπροσθοφυλακής. Η «θρυλική» ­ όπως αποκαλέστηκε ­ απομόνωσή του δεν ήταν αποτέλεσμα του δύσκολου ή ακοινώνητου χαρακτήρα του, αλλά συνέπεια μιας διαφορετικής συνείδησης που είχε διαμορφώσει για τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού και για τον κόσμο των καλλιτεχνικών αρχετύπων. Ωστόσο η ωμή αμεσότητα των λαϊκών ποιητικών στίχων του όσο και ο «βαρβαρικός» εξπρεσιονισμός των μορφών του αποτελούν μιαν ακόμη ενδιαφέρουσα εκδοχή της πολύπλευρης και πολυσήμαντης ιστορίας του καλλιτεχνικού μοντερνισμού.

Κυρίαρχη μορφή ο κλόουν

Οι έγκλειστες σε βίαια τονισμένα περιγράμματα μορφές του «Miserere» (ο «Clown» ως άλλη εκδοχή του ταπεινωμένου Ιησού αλλά και του περιθωριακού καλλιτέχνη, η «Κυρία της Καλής Κοινωνίας», η «Πόρνη», ο «Κατάδικος», ο «Δικηγόρος» αλλά και η γνωστή από το πρωτοποριακό έργο του Alfred Jarry μορφή του Πατέρα - Ubu) έχουν βαθιές ρίζες και στο κλίμα του αντιαστικού μποεμισμού που άνθησε στο Παρίσι κατά την περίοδο 1830 με 1930. Ο μποεμισμός, ως σύμπτωμα των αντιθέσεων και των πολλαπλών συγκρούσεων στους κόλπους της ίδιας της αστικής κουλτούρας, διαμόρφωσε σημαντικές εστίες δράσης, όπου η δημιουργική πρωτοτυπία και η ρήξη με τις καλλιτεχνικές συμβάσεις ταυτίζονταν με το κοινωνικό περιθώριο. Στα γνωστά «στέκια» των μποέμ (βλ. τη θαυμάσια μελέτη του Jerrold Seigel, «Paris Boheme 1830-1930», Gallimard, 1986), όπως το καμπαρέ του «Chat Noir» (του «Μαύρου Γάτου»), οι περιθωριακοί της κοινωνίας του Παρισιού συναναστρέφονταν με θρησκευτικούς οραματιστές, «ενοχλητικούς» συγγραφείς και πρωτοπόρους καλλιτέχνες. Τρόφιμος του «Chat Noir», το οποίο εξέδιδε και μια ομότιτλη εφημερίδα, ήταν και ο καθολικός συγγραφέας Leon Bloy με τον οποίο ο Rouault συνδέθηκε στενά γύρω στις αρχές του αιώνα. Ο σωτηριολογικός οίστρος του Bloy ­ που εκτονωνόταν σε πύρινα άρθρα εναντίον των ηθών της γαλλικής κοινωνίας ­ επηρέασε άμεσα τη θεματογραφία του Rouault, πράγμα που είχε ως συνέπεια τη βαθμιαία αλλαγή και στην τεχνική του. Γυναίκες της ηδονής, δικαστές και γυρολόγοι, δυνάστες και θύματα συνέθεταν μέσα από τις δυνατές αντιθέσεις του κόκκινου και του μπλε ένα ατελείωτο vitrail της ανθρώπινης περιπέτειας.

Αλλά η κυρίαρχη μορφή της συνολικής θεματογραφίας του Rouault είναι ο κλόουν. Ο Jean Starobinski στη γνωστή ποιητική μελέτη του «Το πορτρέτο του καλλιτέχνη ως Σατλιμπάγκου» σημειώνει, και όχι άδικα, ότι οι τραγικοί κλόουν του συνδέονται πολύ περισσότερο (από την αντίστοιχη θεματογραφία άλλων καλλιτεχνών) με τον τραγικό Γέρο Σαλτιμπάγκο του Baudelaire. Σύμφωνα με τη γνώμη του Starobinski, υπάρχει τέτοια ομοιότητα (μεταξύ του καλλιτέχνη και του ποιητή) ως προς την απόδοση της μορφής του Σαλτιμπάγκου, «ώστε με δυσκολία θα δεχόταν κανένας ότι ο Rouault δεν είχε κάνει μια προσεκτική ανάγνωση των Petits Poemes en Prose του Baudelaire».

Στον κόσμο του τσίρκου

Η θεματογραφία εξάλλου του τσίρκου και η εικονογραφία της μετενσάρκωσης του καλλιτέχνη στη μορφή του Σαλτιμπάγκου είναι ευρύτατα διαδεδομένες στην πρωτοποριακή τέχνη αλλά και στην ποίηση των αρχών του αιώνα. Οι φιγούρες όμως του Lautrec δείχνουν υπερβολικά ψυχρές και ειρωνικές και οι αυτοπροσωπογραφίες του Picasso, με τα ρούχα του Αρλεκίνου και του Σαλτιμπάγκου, προδίδουν ένα δημιουργό υπερβολικά σίγουρο για τον εαυτό του. Μόνον ο Rouault ταυτίζεται βιωματικά με το ταπεινό και ταυτόχρονα ανελέητο προσωπείο του τραγικωμικού κλόουν.

Σε μια επιστολή που είχε στείλει ο ίδιος στον Schure, περιέγραφε με τον δικό του απλοϊκό αλλά ακαταμάχητα ειλικρινή τρόπο την αφορμή που τον έκανε να εγκαταλείψει τη θεματογραφία του δασκάλου του, Gustave Moreau, και να στραφεί με ιδιαίτερη εμμονή στον κόσμο των σαλτιμπάγκων και του τσίρκου: «Είχε αρχίσει να βραδιάζει και η λάμψη των πρώτων αστεριών με έκανε να νιώσω, κι εγώ δεν ξέρω γιατί, ένα αίσθημα δυσφορίας όταν αίφνης διέκρινα μιαν εικόνα που πέρασε στο υποσυνείδητό μου επηρεάζοντας μια για πάντα την προσωπική μου ποιητική. Ηταν σταματημένη στην άκρη του δρόμου μια άμαξα νομάδων και πλάι της ένα γέρικο και λιπόσαρκο άλογο που έβοσκε στο λιγοστό χορτάρι.Στην άκρη της άμαξας καθόταν ένας γερο-σαλτιμπάγκος που συγύριζε την πλουμιστή και παρδαλή φορεσιά του. Με λίγα λόγια, μια εικόνα βαθιάς αντίθεσης ανάμεσα σε αυτά τα φανταχτερά πράγματα και στην απέραντη θλίψη που σέρνει μαζί της μια τέτοια ζωή...

... Μετά όμως σκέφτηκα πιο ανοιχτά. Είδα καθαρά ότι ο "σαλτιμπάγκος" ήμουν εγώ...είμαστε εμείς... σχεδόν όλοι εμείς...».

Η έκθεση του «Miserere» πραγματοποιήθηκε με υπερβολική θα έλεγα διακριτικότητα στον ημιώροφο της Εθνικής Πινακοθήκης, ενώ θα άξιζε η όλη παρουσίαση να γινόταν πιο συστηματικά και με περισσότερο εμπλουτισμένο και ενημερωμένο κατάλογο. Ας ελπίσουμε ότι η πρωτοβουλία αυτή δεν θα μείνει μετέωρη και ότι η Πινακοθήκη θα αξιοποιήσει τις συλλογές της μέσα από ένα μακροχρόνιο πρόγραμμα εκθέσεων ­ ενδεχομένως με θεματικές ενότητες ­, οι οποίες είμαι σίγουρη ότι θα γοητεύσουν το κοινό και θα δώσουν πολλά ερεθίσματα στους νέους ερευνητές. Ο Daumier, π.χ., θα μπορούσε να αξιοποιηθεί θαυμάσια με την ευκαιρία της επετείου των γεγονότων του 1848. Θυμάμαι ακόμη την πολύ επιτυχημένη σειρά εκθέσεων του Λούβρου ­ πριν από τέσσερα περίπου χρόνια ­ με χαρακτικά που επιλέγονταν πάνω σε ένα διαφορετικό κάθε φορά θέμα. Το ταξίδι μου είχε συμπέσει με τη θεματική της «δωρεάς» ­ που είχε επιμεληθεί, αν θυμάμαι καλά, ο φιλόσοφος Derrida ­ και είναι ακόμη μέσα μου έντονη η ανάμνηση εκείνων των υπέροχων επαιτών του Rembrandt.

Η κυρία Νίκη Λοϊζίδη είναι καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.