Το βιβλίο του Κώστα Αλεξόπουλου* αγγίζει έναν κόσμο που συνδέει το παρελθόν με το παρόν. Τον κόσμο των ονείρων. Τα όνειρα ως υλικό θεραπείας και μνήμης απασχόλησαν τους αρχαίους έλληνες αλλά και σήμερα είναι ένα από τα βασικά υλικά θεραπείας της ψυχανάλυσης. Το cantus firmus φιλοξενεί τον συγγραφέα σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη.
Αποσπάσματα από το βιβλίο:
Tα Πινάκια της Επιδαύρου (σελ. 26)
080406
Το αιώνιο ταξίδι. Η μάνα μας διστάζει να φύγει. Ο αδερφός μου κι εγώ προσπαθούμε να την πείσουμε. Λέμε: «Στα Ηλύσια Πεδία δεν κάνει κρύο, δεν έχει ρευματισμούς, ούτε διαβήτη, ούτε καρδιακή αρρυθμία, καμιά αρρώστια, όλα είναι γλυκά, δεν έχει πόνο».
Ανοίγουμε μια τρύπα στον τοίχο προς ανατολάς. Να περάσει η ψυχή της. Τρύπατετράγωνη, συμμετρική. Βλέπουμε από την άλλη πλευρά, πίσω από το τζάκι, μια μεγάλη αίθουσα. Ώστε λοιπόν ήταν αλήθεια, υπάρχει χώρος μυστικός στο σπίτι μας. Ανοίγουμε μια πόρτα στον τοίχο. Η αίθουσα απλώνεται βορειοανατολικά. Βρίσκουμε δύο οπλοπολυβόλα από την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου. Ανήκουν στον πατέρα μας. Κατεβαίνουμε στο ισόγειο από την ξύλινη σκάλα. Βγαίνουμε στον κήπο. Αμυγδαλιές, πικροδάφνες, λεβάντα, βασιλικός, θυμάρι. Είμαστε στο εικοστό διαμέρισμα στο Παρίσι. Ιδέα: Να χτίσουμε τοίχο, να μαντρώσουμε τον κήπο.
Μια γειτόνισσα διαμαρτύρεται, δεν ζητήσαμε τη γνώμη της. Δεν έχει να μας επιβάλει όρους, αφού εμείς καταθέσαμε τα δικαιολογητικά στην αρμόδια υπηρεσία του δήμουΦαλάρων.
Μια γειτόνισσα διαμαρτύρεται, δεν ζητήσαμε τη γνώμη της. Δεν έχει να μας επιβάλει όρους, αφού εμείς καταθέσαμε τα δικαιολογητικά στην αρμόδια υπηρεσία του δήμουΦαλάρων.
Tα Πινάκια της Επιδαύρου (σελ. 46)
070202
Ραντεβού με γυναίκα σε δωμάτιο ξενοδοχείου. Είναι η εποχή της Ιεράς Εξετάσεως. Σε ένα χαμηλό τραπέζι έχει πολλές φιάλες με ουίσκι. Μου προτείνει να διαλέξω όποια μάρκα γουστάρω. Η ίδια κρατάει ένα στενόμακρο μπουκάλι. Έχει ήδη σερβιριστεί. Διαλέγω ένα κανάτι, μοιάζει με φιάλη οίνου. Δεν συμφωνεί, ένας άλλος άνδρας διάλεξε το ίδιο. Αδειάζει το ποτήρι της μέσα στην μποτίλια. Θέλει να σερβιριστούμε εκ νέου. Αρνούμαι. Φεύγει θυμωμένη. Φοβούμαι μήπως με κατηγορήσει ενώπιον της Ιεράς Εξετάσεως.
070311
Αναλαμβάνει καθήκοντα η νέα διευθύντρια. Είναι λεπτή μελαχρινή με γκριζοπράσινα μάτια και ωραίες γάμπες. Το γραφείο μου είναι κολλητό στο δικό της. Μου ζητάει να πάω. Φοβούμαι ότι θέλει να μου ανακοινώσει κυρώσεις και ποινές που ελήφθησαν εναντίον μου από το πειθαρχικό συμβούλιο του ιδρύματος. Μόλις εισέρχομαι, κλείνει απότομα την πόρτα. Ανακαλύπτω δίπλα στο γραφείο της ένα διπλό κρεβάτι. Με σπρώχνει επί της κλίνης ενώ είναι ήδη μόνο με τα εσώρουχα. Λέει: «Νόμιζες πως θα μου
ξεφύγεις;» Μου προτείνει το μόριο της να κάνω αιδοιολειχία. Ενώ χαϊδεύω τους τρυφερούς γλουτούς, τη ρωτώ εάν έχει αφροδίσιο νόσημα και ποιος ήταν ο
τελευταίος εραστής της.
τελευταίος εραστής της.
Πώς σκεφτήκατε να δώσετε τον τίτλο "Τα Πινάκια της Επιδαύρου" στο βιβλίο σας.
Πρόκειται για πράξη σύνδεσης μεταξύ της πιο παλιάς, της αρχαϊκής μορφής αφηγήσεως που θεωρώ ότι είναι τα όνειρα, (της οποίας μιά γραπτή απόδειξη είναι τα σωζόμενα πινάκια στο ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο), με την σύγχρονη λογοτεχνική αφήγηση.
Για τρεις συνεχόμενες δεκαετίες αναρωτιόμουν ποιά μπορεί να ήταν η μορφή της λογοτεχνικής παραγωγής των πρωτόγονων ανθρώπων, πριν ανακαλυφθεί η γραφή, και έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αφήγηση των ονείρων στο ξύπνημα, υπήρχε τότε όπως και τώρα. Είναι πολύ πιθανόν ο πρωτόγονος άνθρωπος να θεωρούσε τα όνειρα μέρος της αληθινής ζωής.
Μου αρέσει η άποψη του André Breton που υποστηρίζει ότι τα όνειρα και η αληθινή ζωή λειτουργούν σαν συγκοινωνούντα δοχεία.
Η ιδέα ήταν να γράψω μυθιστόρημα με δομή ονείρου, όπου δεν υπάρχει αρχή, μέση και τέλος. Το κείμενο βγαίνει σαν θρυμματισμένο ψηφιδωτό, σαν ένα παζλ όπου ο αναγνώστης καλείται να συμμετάσχει για την συγκρότησή του.
"Καταγραφές" ονείρων έχουν κάνει συγγραφείς όπως ο Gérard De Nerval, Michel Leiris, Naguib Mahfouz, ο φιλόσοφος Theodor W. Adorno και βέβαια ο Sigmund Freud, μεταξύ άλλων. Κατά τη γνώμη μου είναι λογοτεχνικές επιδόσεις υψηλού επιπέδου από τις οποίες έχω επηρρεαστεί.
Το παρόν κείμενο το σκέφθηκα σαν πινάκια γραμμένα από έναν σημερινό προσκυνητή στο ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο και έτσι ήρθε ο τίτλος σχεδόν από μόνος του.
Τι σημαίνει η αρίθμηση που προηγείται κάθε ονείρου;
Είναι κωδικοποιημένοι αριθμοί μητρώου για κάθε πινάκιο. Το κείμενο στο σύνολό του έχει μια κίνηση παλίρροιας, σε δύο δόσεις, όπως η θάλασσα όταν αποσύρεται και επανέρχεται, ανάλογα με τις φάσεις της Σελήνης. Αυτό γίνεται κατανοητό, εάν αποκρυπτογραφηθούν οι αριθμοί μητρώου.
Μια άλλη εκδοχή είναι ότι πρόκειται για αριθμημένα θραύσματα τοιχογραφίας, δηλαδή ό, τι βρέθηκε μετά από μια καταστροφή, σεισμό ή πυρηνική έκρηξη.
Μπορεί ένα όνειρο να είναι θεραπευτικό όπως τα όνειρα που έβλεπαν οι πιστοί κατά την εγκοίμηση στα ιερά του Ασκληπιού;
Στα ιερά του Ασκληπιού η θεραπευτική αγωγή ήταν συνδεδεμένη με ειδική τελετουργία.
Στην εποχή μας, το όνειρο είναι θεραπευτικό γιατί προκαλεί σκέψεις και ερωτήματα στον άνθρωπο. Ερεθίζει τη μνήμη η οποία, "όπου και να την αγγίξεις πονάει", όπως λέει ο Σεφέρης. Η αφήγηση του ονείρου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα προκαλεί την επικοινωνία πρώτα με τον ίδιο μας τον εαυτό και μετά με τον ακροατή "ερμηνευτή" που ανάλογα με τις εποχές και τις περιπτώσεις μπορεί να είναι ο σαμάνος, ο ιερέας, ο ιατρός, ο ψυχολόγος, ο ψυχαναλυτής, η χαρτορίχτρα και το μέντιουμ ή ένα πρόσωπο του οικείου περιβάλλοντος. Στην περίπτωση της λογοτεχνίας είναι ο αναγνώστης.
΄Αλλοτε γινόταν μια επικοινωνία μεταξύ δύο κόσμων ετερόκλητων και ετερογενών, από τη μία μεριά ο θεωρητικός κόσμος των θεών, των δαιμόνων, των πνευμάτων και των νεκρών προγόνων και από την άλλη ο κόσμος των ανθρώπων. Σήμερα η επικοινωνία είναι γύρω από τις απωθημένες και ασύνειδες επιθυμίες ή τραυματικές εμπειρίες του ατόμου. Η θεραπεία με την "ανάλυση-ερμηνεία" του ονείρου, μάς βοηθάει να πλησιάσουμε το «γνώθι σεαυτόν» της Σωκρατικής προτροπής και κυρίως βοηθάει στη διεργασία του πένθους μετά από την απώλεια συγγενών, μετά από έναν χωρισμό, μια αποτυχία, μπορεί όμως να αφορά και το πένθος του ίδιου μας του εαυτού σε σχέση με τις εμπειρίες μας.
Στην αρχαία Ελλάδα υπήρξε ένα ισχυρό κίνημα για τη θεμελίωση ή την εξήγηση της ερμηνείας των ονείρων ως θεραπευτική αγωγή απο τον Ιπποκράτη, τον Αριστοτέλη, τον Αρτεμίδωρο και τον σοφιστή Αντιφώντα, μεταξύ άλλων.
Η ψυχαναλυτική θεωρία ισχυρίζεται ότι το όνειρο είναι η "βασιλική οδός" που οδηγεί στο ασυνείδητο και κατά τη διάρκεια αυτής της εμπειρίας μαζί με τον ελεύθερο συνειρμό γίνεται και η ανάλυση ονείρων που έχει σκοπό να "απελευθερώσει" το άτομο από τις νευρώσεις του.
Τα όνειρα τα οποία έχετε καταγράψει σε μορφή ημερολογίου γράφτηκαν από μνήμης ή είναι όνειρα τα οποία κατασκευάσατε ως συγγραφέας;
Άλλοτε το ερέθισμα είναι ονειρικό, άλλοτε ιδέες που μου έρχονται αυθόρμητα στο ξύπνημα και τις αναπτύσσω με ελεύθερους συνειρμούς όταν είμαι μέσα σε συμπαγές πλήθος, νωρίς το πρωί, στα μέσα μαζικής μεταφοράς ή σε πολύβουα καφενεία. Πρόκειται για αφηγηματική φαντασίωση. Ενώ υπάρχουν αληθινά πρόσωπα και άλλα που έχω επινοήσει, τα δρώμενα δεν έχουν σχέση με την πραγματική ζωή, δεν είναι αυτοβιογραφία.
Πως πήρατε την απόφαση να γράψετε;
Δεν πήρα την απόφαση, ήρθε από μόνη της γιατί γεννήθηκα μέσα στην αφήγηση διότι οι γονείς μου και ιδιαίτερα ο πατέρας μου ήταν δεινοί αφηγητές. Η επιθυμία της συγγραφής είναι το αποτέλεσμα του τραυματισμού ως οικογενειακή κληρονομιά, από την προσωπική μου αντίληψη των κοινωνικο-πολιτικών γεγονότων της σύγχρονης Ελλάδος, σαν να ήταν αινίγματα των οποίων ήθελα να βρω τη λύση. Το γεγονός που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην προσωπική μου αφύπνηση ήταν η απουσία του παπού μου του οποίου φέρω το όνομα. Ο παπούς μου πολέμησε στη Μικρασιατική εκστρατεία, με την κατάρευση αιχμαλωτίστηκε, επέστρεψε στην πατρίδα μετά την ανταλλαγή αιχμαλώτων, έκανε οικογένεια καιδολοφονήθηκε, τον Μάιο του 1948, δεκατρία χρόνια πριν από τη γεννησή μου, από άτακτους ακροδεξιούς μετά από υπόδειξη ανανηψάντων κομμουνιστών.
Εσείς διαλέξατε τον πίνακα του Paul Delvaux που κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου και εάν ναι γιατί; Συνδέεται ο πίνακας αυτός με τα όνειρα;
Ο πίνακας του Paul Delvaux, "Οι φάσεις της Σελήνης", είναι μία ευτυχής επιλογή του Άρη Μαραγκόπουλου που προλογίζει το βιβλίο και τον ευχαριστώ για όλη την υποστήριξη. Όλη η παραγωγή του Paul Delvaux είναι ονειρική. Βρισκόμαστε στο πλαίσιο του μοντερνισμού και ο ζωγράφος αυτός είναι εκπρόσωπος ενός ακαδημαϊκού μοντερνισμού με έντονα υπερεαλιστικά στοιχεία. Ο πίνακας έχει άμεση σχέση με το βιβλίο και περισσότερο με το τελευταίο πινάκιο, το οποίο αναφέρεται σε μια ονειρική πανάρχαιη θρησκευτική τελετή για τη Σελήνη, η οποία λατρευόταν από τους Γραικούς ως θεότητα. Μόνο γι΄αυτό το πινάκιο εάν έβαζα τη βιβλιογραφία θα χρειαζόμουν δεκάδες σελίδων, αλλά είμαστε στο πεδίο του μυθιστορήματος και όχι σ΄αυτό της διατριβής.
Ζείτε στη Γαλλία. Η συγγραφή στην ελληνική γλώσσα σάς κρατάει δεμένο με την πατρίδα με έναν άλλο τρόπο μνήμης όπως και τα όνειρα;
Η ελληνική γλώσσα εκτός από μητρική είναι για μένα κυρίως η πατρική μου γλώσσα διότι ο λόγος του πατέρα μου έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στη διαμορφωσή μου. Μου είναι αδύνατον να γράψω λογοτεχνία σε άλλη γλώσσα. Στην περίπτωσή μου η συγγραφή στην ελληνική γλώσσα, η διά του ονείρου επιστροφή στη Μνήμη, είναι μια μορφή αντίστασης στη Λήθη.
Υπάρχει ενδιαφέρον από τους Γάλλους για την ελληνική λογοτεχνία;
Αναγνώστες μπορεί να υπάρχουν αλλά είναι δύσκολο να βρουν ν΄αγοράσουν βιβλία ελληνικής λογοτεχνίας. Λίγα βιβλία μεταφράζονται. Το πρόβλημα δεν είναι μόνον οικονομικό, είναι κυρίως πολιτικό. Χρειάζεται περισσότερη υποστήριξη για τη μετάφραση, την προβολή και τη διακίνηση βιβλίων ελληνικής λογοτεχνίας.
Είναι σπάνιο να βρεις τμήμα ελληνικής λογοτεχνίας στις μεγάλες αλυσίδες βιβλιοπωλείων στη Γαλλία, ενώ οι λογοτεχνίες χωρών γειτονικών με την Ελλάδα εκπροσωπούνται με πολλά βιβλία.
Ποιοί είναι οι Έλληνες συγγραφείς που σάς αρέσουν και σας έχουν επηρρεάσει;
Η ελληνική λογοτεχνία μας έχει δώσει μεγάλη κληρονομιά. Οι αρχαίοι συγγραφείς και τα κείμενα της εκκλησίας μού αρέσουν και τα διαβάζω συνέχεια. Θέλω να σημειώσω ότι μου αρέσουν οι Έλληνες συγγραφείς που έχουν συμβάλλει στην ανανέωση της ελληνικής λογοτεχνίας όπως ο Α. Εμπειρίκος, Ο Κ. Πολίτης, ο Σ. Τσίρκας, ο Κ. Ταχτσής, Ο Α. Αλεξάνδρου, ο Θ. Βαλτινός... Επίσης θέλω να αναφέρω την τραγική περίπτωση του Γ. Χειμωνά που μας έδωσε εκ των ένδον το παραλήρημα ως έργο τέχνης.
Παρακολουθώ με ενδιαφέρον και όσο μπορώ τους νέους Έλληνες συγγραφείς και βέβαια τους ποιητές παλιότερους και νέους.
Ποιοί Γάλλοι συγγραφείς σας αρέσουν;
Εκτός από την τριάδα Balzac, Proust, Céline, μου αρέσουν μεταξύ πολλών οι M. Leiris, J.M. Le Clesio, C. Simon.
Πώς βλέπει ένας Έλληνας την πληθώρα ποιητών και συγγραφέων στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης.
Είναι σαν μια μεγάλη Αγορά, όπως στην αρχαία Αθήνα, όπου όλοι μπορούμε να δημοσιεύουμε τα γραπτά μας, να κάνουμε σχόλια επί σχολίων, να πετάμε και διάφορες κοτσάνες, να δείχνουμε τις υπομανιακές και υστερικές συμπεριφορές μας με ισχυρή δόση ναρκισσισμού. Μ΄αρέσουν πολύ αυτά τα μέσα κι ας μοιάζουν μερικές φορές σαν ένα γιγαντιαίο δοχείο απορριμμάτων.
Τι θα ευχόσασταν για την Ελλάδα;
Για την Ελλάδα εύχομαι μια άμεση και αυστηρή Δημοκρατία, κάτι μεταξύ αρχαίας Αθήνας και σύγχρονης Ελβετίας, όπου θα ψηφίζονται δίκαιοι νόμοι και θα εφαρμόζονται διά ροπάλου σε όλους τους πολίτες.
 | |||
| |||
Η εμπειρία των ονείρων που οι αρχαίοι είχαν υιοθετήσει ως θεραπεία στα ανά την Ελλάδα ιερά του Ασκληπιού (πολύ κοντά στον τρόπο που τα αντιμετωπίζει σήμερα η ψυχανάλυση) έχει καταγραφεί σε μια σειρά σωζόμενα πινάκια στο Ιερό του Ασκληπιού στην Αρχαία Επίδαυρο. Η αρχαϊκότητα εκείνων των αφηγήσεων επανέρχεται με ανέλπιστη ζωντάνια σε μια σειρά αντίστοιχες «καταγραφές» από τον Κώστα Αλεξόπουλο, καταγραφές που κινούνται σε συγκεκριμένο τόπο ή και χρόνο από πρώτη ματιά, αλλά που αποδεικνύεται, τελικά, ότι δεν αποτυπώνουν τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο από τον κόσμο και τη ζωή σ’ εκείνο το περίφημο λιβάδι με τ’ ασφοδίλια του Ομήρου και του Σεφέρη.
Τα μικρά, λιτά αφηγηματικά κείμενα αυτού του τόμου αντλούν τη δύναμή τους από την αλήθεια τους: τον τρόπο, δηλαδή, που ο «αυτο-αναλυόμενος» αφηγητής περιγράφει τα περιστατικά της ζωής ως εδώ και μετά θάνατον, ως τώρα και άλλοτε, ως σημερινή ανάγκη και αλλοτινή επιθυμία, ως φανερή ηδονή και ως απωθημένη κ.ο.κ. Στα μάτια του αναγνώστη, που θα ρεμβάσει χωρίς αναστολές στα διάσπαρτα Πινάκια αυτών των σελίδων, απλώνεται ένας μαγευτικός κόσμος: ονειρικός ναι, πραγματικός επίσης, όπως ακριβώς συμβαίνει στα καθημερινά μας όνειρα και, το κυριότερο, με τα ίδια αφηγηματικά, συμβολικά υλικά…
* Ο Κώστας Αλεξόπουλος γεννήθηκε στη Λαμία. Έζησε τα παιδικά του χρόνια στο Άνυδρο Στυλίδος. Σπούδασε κλινική και παθολογική ψυχολογία στην Αθήνα και στο Παρίσι. Εργάζεται ως κλινικός ψυχολόγος. Εμφανίστηκε στα γράμματα το 1978 από τη Νέα Εστία. Το 1982 δημοσίευσε τη συλλογή διηγημάτων Είδη προικός. Έχει δημοσιεύσει διηγήματα σε περιοδικά και ηλεκτρονικά ιστολόγια.
