γράφει ο Κυριάκος Αθανασιάδης
Οι τίγρεις τού ντε Ρομπλές ζουν στις λέξεις, ή μάλλον στην αχανή επικράτεια ασαφών αντικατοπτρισμών που ξανοίγεται επέκεινα των λέξεων, εκεί όπου οι λέξεις γεννιούνται —μπλαβιές ακόμη και πασχίζοντας να πάρουν ανάσα—, πριν ακόμη λάβουν συγκεκριμένη μορφή και μία τουλάχιστον έννοια η καθεμιά τους — σαν ρίγες κινούμενων τίγρεων χωρίς το ζώο.
Το μυθιστόρημά του όμως —αυτό το λεκτικό πανηγύρι, η φιέστα των ιστοριών, των καταλόγων, των πληροφοριών και των εγκιβωτισμένων υποθέσεων— ζει σε έναν υψηλό και νέο λογοτεχνικό χώρο, έναν χώρο έξαλλης αφηγηματολαγνείας, αυτόν του διπλού ή πολλαπλού ή κατοπτρικού πολυμυθιστορήματος, όπου στοιχεία τού ενός «βιβλίου» αναπαράγονται και εκδιπλώνονται στο άλλο, παράγοντας ολοένα ιστορίες επί ιστοριών: ένα χορταστικό καλειδοσκοπικό θαύμα από αφηγήσεις άρτιες ή ημιτελείς, μυθικές ή αφόρητα ρεαλιστικές, με συναρπαστικά αρώματα μύθων αλλά και βρομιά μεγαλουπόλεων, ένθεες αποκαλύψεις μα και ασύλληπτη κακομοιριά, επινοημένες, φιλολογικές, φιλοσοφικές, ανθρωπολογικές, ή απλώς καταγεγραμμένες από την τηλεόραση διηγήσεις, παρατηρήσεις και εξιστορήσεις.
Τα δύο βασικά μυθιστορήματα, η «αγιογραφική» βιογραφία του Ιησουίτη πανεπιστήμονα Κίρχερ (1601-1680) από τον πιστό μαθητή του Κάσπαρ Σοτ, και η πολυπλόκαμη περιπέτεια που εκτυλίσσεται σε δεκάδες μέρη της σύγχρονης Βραζιλίας (σαν μπερδεμένα μεταξύ τους δάχτυλα), μαζί και με την ίδια την «ανεπιτυχώς επιτυχημένη» προσπάθεια αποδόμησης του Κίρχερ από τον Ελεάζαρ φον Βογκάου, ανταποκριτή ειδήσεων, επιμελητή μιας έκδοσης της βιογραφίας του Κίρχερ στο σήμερα και εκ των βασικών πρωταγωνιστών του βιβλίου, θα μπορούσαν να διαβαστούν και ανεξάρτητα — θα μπορούσαν, αλλά δε θα έπρεπε: το χαρμάνι τους είναι που κάνει τις «Τίγρεις» τόσο εντυπωσιακά πρωτότυπες και ξεχωριστές.
Δύο μεγάλοι κόσμοι συνυπάρχουν και αλληλοκαθρεφτίζονται εδώ: ο σημερινός, με επίκεντρο τη δαιδαλώδη Βραζιλία (που και η ίδια συμβολίζει σαφώς ή και εμπεριέχει όλη τη Γη — τα χίλια πρόσωπά της, ο ορισμός της ως τόπου όπου μπορείς να ζήσεις έξαλλα και να πεθάνεις δίχως ν’ αφήσεις κανένα ίχνος της παρουσίας σου, η τρομώδης συγκατοίκηση όλων των ανθρώπινων εποχών στο εδώ και τώρα, το υπερμοντέρνο που συναντά το πρωτόγονο, ο ακραιφνής πλούτος που αγκαλιάζει την απόλυτη ένδεια, ο μυστικιστικός ντεϊσμός και τα ορθολογιστικά οικιστικά συμβόλαια που αποψιλώνουν τη ζούγκλα, το ποδόσφαιρο ως θρησκεία αλλά και τα μεγάλα ακαδημαϊκά ιδρύματα που για να αναδιφήσουν στο παρελθόν εισέρχονται σε πρωτόγονα βασίλεια), και εκείνος του 17ου αιώνα, του Τριακονταετούς Πολέμου (ταραχώδης και εμβληματική εποχή εξερευνήσεων και συγκρούσεων σε πλανητική κλίμακα, πνευματικών πολέμων, αφελούς επιστημονικής σιγουριάς και τρομερών πνευματικών κατακτήσεων — η εποχή του Ιησουίτη λογίου, επιστήμονα, αιγυπτιολόγου, σινολόγου, ηφαιστειολόγου, εφευρέτη μιας κάποιας δαγκεροτυπίας και ενός κάποιου κινηματογράφου, κατασκευαστή πολεμικών κατόπτρων και πτητικών συσκευών, μεταξύ πολλών-πολλών άλλων: του Αθανασίου Κίρχερ, του προικισμένου με πνεύμα υπερκαινοφανούς αστέρα αλλά στερημένου από την παραμικρή διάθεση αμφισβήτησης των πιστεύω του μοναχού), που με έναν αδιανόητο τρόπο δείχνει και τα όρια του δικού μας.
Δυο λόγια για την πλοκή (πέραν της συναρπαστικής μυθιστορηματικής βιογραφίας του Κίρχερ, δώρου απ’ αυτά που δεν περιμένεις να συναντήσεις σε ένα βιβλίο που αφορά, εντέλει, τις σχέσεις — κυρίως δε τη σχέση καθενός μας με τον εαυτό του και με το θάνατο): ο φον Βογκάου αναλαμβάνει την επιμέλεια του βιβλίου, ερωτεύεται την ατίθαση, πανέμορφη Λορεντάνα (που κρύβει θανάσιμα μυστικά), η σύζυγός του, με την οποία βρίσκονται σε διάσταση, παίρνει μέρος σε μία εξερευνητική αποστολή στην αχαρτογράφητη ζούγκλα μαζί με μία ετερόκλητη ομάδα πανεπιστημιακών, έναν βασανιστή των SS κι έναν αμίλητο Ινδιάνο, για να βρει ένα μοναδικό απολίθωμα που θα οδηγήσει την Παλαιοντολογία σε νέα μονοπάτια κατανόησης του κόσμου και της εξέλιξης, η κόρη τους ζει σε ένα διαρκές χίπικο trip (κυριολεκτικά και μεταφορικά) με τη δική της παρέα, ο κυβερνήτης μιας χαώδους έκτασης τροπικών δασών ετοιμάζεται να την πουλήσει και να τη χτίσει για να προσποριστεί ένα κολοσσιαίο ποσό, μία ομάδα από παρίες και χωλούς ζητιάνους ποιητές εμπλέκονται καταλυτικά στην αφήγηση, αεροπλάνα τσακίζονται στη γη, μεθυσμένα σώματα κάνουν διαρκώς σεξ χωρίς να γνωρίζονται, φτηνά τοπικά κοκτέιλ δίνουν και παίρνουν, ένας νεαρός καθηγητής ψαρεύει με μια ετοιμόρροπη βάρκα μαζί με πεινασμένους ντόπιους, μία φυλή που ποτέ δεν ξαναήρθε σε επαφή με τον πολιτισμό ζει με παραισθησιογόνα και μιλά μια σχεδόν οικεία διάλεκτο, ερμηνείες σε φιλοσοφικά κείμενα και αισθητικά προτάγματα συμπλέκονται με συνταγές για σούπα από πιράνχας… Ένα όργιο. [Ένα ακόμη παρένθετο βιβλίο συνιστούν τα «Σημειωματάρια του Ελεάζαρ», αφορισμοί τού φον Βογκάου που παρεισφρέουν στη ροή, σχετικοί τόσο με την έρευνά του για τον Κίρχερ όσο (ή καλύτερα: εξ αυτού) και με τα πάντα. Άλλο στιλ (και εδώ…) γραφής, υπαινικτικό και ποιητικό, παράδοξα ευθύ και ταυτοχρόνως κρυπτικό. Από τα καλύτερα και αποκαλυπτικότερα κομμάτια του βιβλίου. Και ταυτόχρονα μια «ζεν» άσκηση μοναξιάς και ενήλικης σοφίας. Σπουδαίες σελίδες, ζηλευτές].
Εν ολίγοις, ένα βιβλίο που δε θα ήταν σοφό να αμελήσει κανείς.
ΥΓ: Μετάφραση (άθλος), επιμέλεια και διόρθωση: 10 στα 10.
Jean-Marie Blas de Roblès, «Εκεί που ζουν οι τίγρεις»
(μυθιστόρημα, εκδ. «Πόλις», μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, Αθήνα, Φεβρουάριος 2012)
