Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης “Η φόνισσα”, Μια γλώσσα πέραν του νου και της ψυχής

της Νότας Χρυσίνα

Στην ανατολή του 21ου αιώνα η ηρωίδα του Παπαδιαμάντη Φραγκογιαννού συγκινεί ακόμα τον αναγνώστη. Η κεντρική ηρωίδα παρουσιάζεται από τον συγγραφέα με έναν τρόπο που προκαλεί αμφιθυμία. Εγείρονται ζητήματα ηθικής και υπολανθανουσών  εσωτερικών συγκρούσεων στις οποίες ο άνθρωπος ως φορέας του προγονικού DNA, σύμφωνα με την θεωρία του Δαρβίνου,  δυσκολεύεται να δώσει μία ξεκάθαρη απάντηση. Υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στα αγαθά κίνητρα της γριάς και στις στυγερές πράξεις της; Είναι το ζήτημα που θίγεται κοινωνικό; Είναι ηθικό; Eίναι μήπως φιλοσοφικό; 'H άπτεται της ψυχανάλυσης; Είναι η Φραγκογιαννού δολοφόνος ή η γυναίκα που παίρνει εκδίκηση γιατί γεννήθηκε γυναίκα χωρίς να επιλέξει την ζωή της; Η γλώσσα του Παπαδιαμάντη με την ποιητικότητά της συμβάλλει αναμφισβήτητα  στην απάλυνση των αιχμηρών πράξεων αλλά μήπως ένα από τα κεντρικά θέματα του βιβλίου δεν είναι το βασικό ένστικτο του ανθρώπου που είναι η επιβίωση;
Ας θυμηθούμε την ιστορία του έργου του Παπαδιαμάντη "Η Φόνισσα".
Η Φραγκογιαννού, μία ηλικιωμένη χήρα, που έζησε τη δύσκολη ζωή των γυναικών σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, καθώς πέρασε από τη δικαιοδοσία του πατέρα στην «κατοχή» του άνδρα-της. Τα βάσανα της γυναικείας μοίρας την οδήγησαν να υιοθετήσει μια φιλοσοφία ζωής που έβλεπε κάθε κορίτσι καταδικασμένο από την κοινωνία να ζήσει υποτακτικά και ανελεύθερα και δη δυστυχισμένα. Αυτή η στάση την οδήγησε να πνίξει καταρχάς την εγγονή-της, χωρίς να φανεί η δολοφονία-της, και σταδιακά, πιστεύοντας στον ρόλο-της ως σωτήρα των άμοιρων θηλέων, άρχισε να σκοτώνει όποια κοριτσάκια μπορούσε. Παρά τα διλήμματά-της, πίστευε ότι τα απαλλάσσει από τη σκληρή ζωή που τα περίμενε. Εντέλει η χωροφυλακή αρχίζει να την κυνηγάει για τις πράξεις-της, καθώς οι υποψίες για τους διαδοχικούς θανάτους έπεσαν πάνω-της, κι αυτή στην προσπάθειά της να ξεφύγει πνίγεται στο πέρασμα ανάμεσα στη στεριά και σε ένα μικρό νησί, όπου πήγαινε να εξομολογηθεί.

Η τελευταία πράξη της νουβέλας, μας πληροφορεί ότι η γριά Χαδούλα πέθανε «μεταξύ της θείας και της ανθρωπίνης δικαιοσύνης». Στην ουσία κανείς δεν πρόλαβε να την καταδικάσει, έφυγε φυσικά (από τη θάλασσα) και οι άνθρωποι δεν μπόρεσαν να της επιρρίψουν ρητές κατηγορίες.
Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως στο έργο του Παπαδιαμάντη όπως και στο έργο των μεγάλων τραγικών συγκρούονται ο άγραφος και ο γραπτός νόμος, το  ανθρώπινο δίκαιο με το δίκαιο του ισχυρού και ακόμη η αθωότητα μιας απαίδευτης ψυχής με την αθωότητα μιας ψυχής που δεν άγγιξε την γη, δηλαδή των παιδιών που παρουσιάζονται σαν αγγελικά πλάσματα και μιμούνται στην θυσία του Κυρίου για να σωθεί η ανθρωπότητα, εδώ η γυναίκα και κατ' επέκταση η οικογένεια. Κάθε "τρελός" κρύβει μέσα του ένα παιδί που δεν γνωρίζει από όρια και συμβάσεις. Ποιό είναι όμως το όριο του νόμιμου και ποιό το όριο των συμβάσεων; Μήπως η ίδια η οικογένεια και η κοινωνία δεν καταδίκασε τόσες γυναίκες να είναι νεκροζώντανες και τους επιφύλαξε μόνο την μητρότητα ως καθήκον; Μήπως μέσα από την μητρότητα δεν θανατώθηκαν χιλιάδες άνδρες και ακόμα περισσότερες οικογένειες; Αλλά ο μοναχικός αυτός ταξιδιώτης μάς μίλησε όχι μόνο με ψυχογραφήματα ή κοινωνική κριτική αλλά με την γλώσσα και η γλώσσα όταν μιλάει καλά μπορεί να συννενοηθεί με το πέραν του νου και της ψυχής. Μιλάει καλά όποιος μιλάει με την γλώσσα της αθωότητας και αυτή δεν είναι παρά η ποιητική γλώσσα!

διαβάστε την νουβέλα "Η Φόνισσα"