Μια ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Του ΚΑΒΑΦΗ

της Νότας Χρυσίνα

επιβλέπων καθηγητής:

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος

Α) Ποιήματα βασισμένα στα μορφικά χαρακτηριστικά του έργου του ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη

Ιδανικές μνήμες κι αγαπημένες     

Iδανικές κι αγαπημένες μνήμες

γυρίζουν στο μυαλό ή επιστρέφουν

κρυφά μες στ’ όνειρό μας∙ ξαφνικά

οι μνήμες ξεπροβάλλουν

καθώς βουτάμε μια μαντλέν στο τσάι,

τον χρόνο αναζητώντας

που’ ναι αιώνια παρών.

Γλυκές μα ξεχασμένες τώρα μνήμες

τυραννικά το φως ανάβουν

 μέσα στην κάμαρά μας∙ και μας κοιτάζουν

- Όσο περνούν  τα χρόνια πιο τυραννικά-

μια δεύτερη ζωή ζητούν. Γυρνούν

πιστό σκυλί στ’ αφεντικό του.

Αγαπημένες μνήμες.

(Αν τυχερός σταθείς γυρνούν

μες στο μυαλό οι μνήμες σαν τους το ζητάς)

Και σαν θελήσεις, γέρος πια, μ’ αυτές θα κτίσεις τείχη,

ανεπαισθήτως, κλείνοντας απέξω τη ζωή.  

Η πόλη η πλανεύτρα

Αυτή η πόλη η πλανεύτρα, η Αλεξάνδρεια

τον ποιητή Καβάφη, η ξελογιάστρα μάγεψε.

Μάγεψε και τον Πάρη απ’ την Σπάρτη

που τ’ ακριβά θεάματα του άρεσαν, κι ήταν

επιρρεπής στις ηδονές∙ 

- προπάντων,  τ’ άρεσαν τα ηδονικά κορμιά.

Όλα τα χρήματά του ξόδεψε:

σ’ αυτή την πόλη τη μοιραία, με

 τον δαπανηρό της βίο∙

(Κοστίζει το γλυκό ποτό της ηδονής).

Μα ήταν δεν ήταν δεκαοχτώ χρονών

τα μάτια του μαβιά∙ σαν  έσβηνε η λάμπα,

παραδίνονταν ο Πάρης στην ηδονή.

Α αυτή η εξαίσια ηδονή στην πόλη την πλανεύτρα.

Πάντα σ’ αυτόν επέστρεφε, κι ας πάσχιζε

να μην ακούσει τις σειρήνες του κορμιού∙

τον όρκο του ποτέ δεν κράτησε

-τον τυραννούσε, το πάθος το ερωτικό -

σαν έμπαινε στην κάμαρή του

η εκλεκτή συγκίνηση, τα μέλη του έ λ υ ν ε∙ 

ξεχνούσε τότε λογική και τα χρηστά τα ήθη

(η κοινωνία της Σπάρτης τα ήθη π ο λ ύ σεβότανε). 

Σαν μεθυσμένος τριγυρνούσε στο σοκάκι,

ώσπου να μπει στην κάμαρη ξανά,

-εκεί το μυαλό του άφησε,

στην πόλη τη μοιραία τη ξελογιάστρα,

                                    -κι όλα του τα λεφτά.

Επίσκεψις Απολλωνίου σε Ινδούς Βραχμάνες

Τον βίο του περιπλανώμενου σοφού παρήγγειλε

 η Ιουλία Δόμνα η αυτοκράτειρα,

στον σοφιστή Φιλόστρατο,

- του κύκλου της ήτανε βλέπεις μέλος.

Κι ο σοφιστής συνέγραψεν τον «βίο του Απολλώνιου», 

χωρίς ολιγωρία.  Ο σοφιστής Φιλόστρατος

από διηγήσεις ήξερε καλά

–πόσω μάλλον τερατικές.

Καθώς περιπλανιόταν ο σοφός ο Απολλώνιος

-ως λένε οι πηγές- έφτασε στις Ινδίες,

κι εκεί είδε τους Ινδούς Βαχμάνες:

«να κατοικούν στη γη χωρίς να είναι πάνω της,

και περιτειχισμένους, χωρίς να έχουν τείχη,

 χωρίς να έχουν τίποτα, να έχουνε τα πάντα».

Ο Απολλώνιος θα είχε κατά νου,

κάτι σαφώς βαθύτερο, σαν έγραψεν αυτά.

Κι ο Φιλόστρατος με περισσή σπουδή

συνέγραψεν τον βίο, αφού όλες τις πηγές μελέτησε.

 Στην Ιουλία Δόμνα, πήγε πετώντας

-όπως οι Ινδοί Βαχμάνες.

Σαν ήρθε η μεγάλη μέρα

Σαν ήρθε η μέρα για το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο Όχι∙

ο ποιητής Φερνάζης είπε Ναι – έτοιμο το είχε-

και με την πίστη ακλόνητη την Τέχνη υπηρετούσε.

Όχι να πει; Χωρίς δουλειά να μείνει;

Θα έγραφε κι εγκώμια κι επαίνους, κι ελληνικά

και αραβικά και τουρκικά

 (αυτή είναι η δουλειά των αυλικών του βασιλιά)

να επαινούν τον βασιλιά σε χίλιες δύο γλώσσες.

Τη γλώσσα να μην βγάζουν και να λένε Όχι.

Πληρώνονται τα εγκώμια καλά.

Κι αν πεις για τους επαίνους τα διπλά.

Σαν ήρθε η μέρα για το μεγάλο Ναι, Όχι δεν είπε.

Μα στ’ όνειρό του αυτό το Όχι…

επέστρεφε και έπαιρνε εκδίκηση.

-Τον φώναζε προδότη.

Ο ποιητής φριχτά το πλήρωσε  το Ναι.

Για να μην πεινάσει.

Κι είπε ο ποιητής Φερνάζης Ναι – μα η ποίηση

τον άφησε χωρίς ανταμοιβή,

χωρίς εγκώμια, έμεινε τ’ όνομά του.

Εν Εσπερία

Ο ποιητής Καβάφης την τέχνη την ποιητική

διδάχτηκε στην  Εσπερία.                 Ο νους του συγκρατούσε

το πλούσιο       συναίσθημα.                                Στις ηδονές κρυφά

έκαμε προσευχή,                                   οι ηδονές κι η Αλεξάνδρεια

τον όρισαν δικό τους ιερέα.

Β) Περιγραφή   μορφικών επιλογών των ποιημάτων και συσχετισμός με το περιεχόμενό του

Προσπάθησα, με συνεχείς διορθώσεις, να κρατήσω τον ρυθμικό συντελεστή, ο οποίος προσιδιάζει στην πλειονότητα των αναγνωρισμένων ποιημάτων του Καβάφη.

 Επιχείρησα να συνθέσω ποιήματα σε ελευθερωμένο στίχο, ο οποίος είναι έμμετρος αλλά ανισοσύλλαβος . (6 έως και 17 συλλαβές)   , σε ιαμβικό ζυγοτόνιστο ρυθμό, ο οποίος χαρακτηρίζει τα ποιήματα του Καβάφη.  Ωστόσο, όπου υπάρχει ένα είδος μορφικής ατημελησίας υπαγορεύτηκε από λόγους έμφασης , παραστατικότητας  ή σημασιολογικής έξαρσης.  

Έγραψα τα ποιήματα σε ποικίλες στροφικές μορφές και σε ελεύθερες ανισόστιχες ενότητες. Έκανα χρήση συχνών διασκελισμών προσπαθώντας να δημιουργήσω ένταση ανάμεσα στο γλωσσικο-νοηματικό και το μετρικό σύστημα.  Άλλοτε ο διασκελισμός, ο οποίος δίνει την αίσθηση ενός λόγου εν μέρει πεζού και εν μέρει έμμετρου, με βοήθησε στη δημιουργία έμφασης ή παράτασης της συγκίνησης. 

Προσπάθησα να διατηρήσω το ιαμβικό μέτρο και να φροντίσω την εσωτερική οργάνωση των ποιημάτων με συνιζήσεις, χασμωδίες, εσωτερικές παύσεις  και τομές.    Τις παύσεις τις πέτυχα με ισχυρή στίξη παράδειγμα τελείες, άνω τελείες, παύλες, κόμμα, εκτεταμένα κενά  και πολλαπλό διάστιχο όπως προανέφερα.  Ακόμη πέτυχα μέσω αυτών τη ροή της αποσπασματικής σκέψης.

 Έδωσα έμφαση σπάζοντας τον ρυθμό με παρενθέσεις και μεταφέροντας έναν ειρωνικό τόνο, χαρακτηριστικό της ποίησης του Καβάφη. 

Επιχείρησα να γράψω με ρεαλιστικό ύφος.  Μιμήθηκα καταλήξεις καθαρεύουσας   και χρησιμοποίησα λέξεις τις οποίες τόνισα τυπογραφικά. 

Προσπάθησα να εστιάσω σε θέματα ή σύμβολα  (συμβολιστική περίοδος) που ο ποιητής επανέφερε στα ποιήματά του όπως η πόλη, η αντίληψη της σχετικότητας της ηθικής, η ποιητική τέχνη, η κάμαρη, η λάμπα, η ηδονή, η μνήμη.  Η ποιητική του Καβάφη στην ωριμότητά της εκφράστηκε μέσα από τον ρεαλισμό και τον μοντερνισμό.  Τα ποιήματα που έγραψα ανήκουν στους τρεις κύκλους των θεμάτων που απασχόλησαν τον ποιητή: τα ερωτικά,  τα ιστορικά  και τα φιλοσοφικά. 

Βιβλιογραφία

Beaton Roderick, Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία. Ποίηση και Πεζογραφία, 1821-1992, μτφ. Ευαγγελία Ζουργού-Μαριάννα Σπανάκη, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1996

Γαραντούδης, Ευρ. (2003). «Η διάρκεια της καβαφικής ποίησης: ο ρυθμικός συντελεστής». Το Δέντρο, τχ. 125-126, Απρίλιος-Ιούνιος 2003

Kατσιγιάννη  Α., «Mορφικές μεταρρυθμίσεις στην ελληνική ποίηση του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα (Συνοπτικό διάγραμμα)» (περιοδικό Παλίμψηστον), 1987 τχ. 5

Κωστίου, Κ. «Η Ποίηση του Κ.Π. Καβάφη» στο Λάμπρος Βαρελάς κ.ά.. (επιμ.) (2008). Γράμματα ΙΙ. Νεοελληνική Φιλολογία (19ος και 20ός αιώνας), εκδόσεις ΕΑΠ., Πάτρα, 2008

Παπάζογλου Χρήστος, ΜΕΤΡΙΚΗ και ΑΦΗΓΗΣΗ, Για μια συστηματική μετρική και ρυθμική ανάλυση των καβαφικών ποιημάτων, εκδόσεις ΜΙΕΤ, Αθήνα 2012

Πολίτης Λίνος, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2003