ΤΑ ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΤΟΥΣ

ΒΡΑΧΕΙΕΣ ΛΙΣΤΕΣ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΒΡΑΒΕΙΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

​

Το Τμήμα Γραμμάτων, Βιβλίου και Ψηφιακού Περιεχομένου, της Διεύθυνσης Εφαρμογής Πολιτιστικής Πολιτικής, της Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού, του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού ανακοινώνει, σε εφαρμογή της  νομοθεσίας που διέπει τον θεσμό των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων (Ν. 3905/23-12-2010), τις βραχείες λίστες για τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία, Μυθιστορήματος, Διηγήματος-Νουβέλας, Ποίησης, Δοκιμίου-Κριτικής, Χρονικού-Μαρτυρίας,  Πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα, στις οποίες κατέληξε η Επιτροπή.​

Οι βραχείες λίστες συνοδεύονται από Αιτιολογημένη έκθεση της Επιτροπής, στην οποία εξετάζονται οι τάσεις της λογοτεχνικής παραγωγής και αποτιμάται η στάθμη των λογοτεχνικών έργων της υπό κρίσης περιόδου (εκδόσεις 2015). 

ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ  (2016) 

ΒΡΑΧΕΙΕΣ ΛΙΣΤΕΣ (ΕΚΔΟΣΕΙΣ 2015)

    Α. Υποψήφιοι για το Βραβείο Μυθιστορήματος :

• Γαλανάκη Ρέα, Η άκρα ταπείνωση, Εκδόσεις Καστανιώτη
• Γρηγοριάδης Θεόδωρος, Ζωή μεθόρια, Εκδόσεις Πατάκη
• Θεοδωρόπουλος Τάκης, Βερονάλ, Εκδόσεις Μεταίχμιο
• Παπαδάκη Κάλλια, Δενδρίτες, Εκδόσεις Πόλις
• Σωτηρίου Κωνσταντία, Η Αϊσέ πάει διακοπές, Εκδόσεις Πατάκη

     Β. Υποψήφιοι για το Βραβείο Διηγήματος – Νουβέλας :

• Ατζακάς Γιάννης, Λίγη φλόγα, πολλή στάχτη, Εκδόσεις`Αγρα
• Κιτσοπούλου Λένα, Το μάτι του ψαριού, Εκδόσεις Μεταίχμιο
• Μαρούτσου Έλενα, Οι χυδαίες ορχιδέες, Εκδόσεις Κίχλη
• Παπαμόσχος Λ. Ηλίας, Η αλεπού της σκάλας και άλλες ιστορίες, Εκδόσεις Κίχλη
• Πέτσα Βασιλική, Μόνο το αρνί, Εκδόσεις Πόλις 
  
      Γ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Ποίησης :

• Αγγελής Δημήτρης, Ένα ελάφι δακρύζει πάνω στο κρεβάτι μου, Εκδόσεις Πόλις
• Κολοτούρου Σοφία, Η τρίτη γενιά, Εκδόσεις Τυπωθήτω
• Κούσουλας Λουκάς, Εν παραβολαίς, Εκδόσεις Τυπωθήτω
• Μαρκόπουλος Θανάσης, Χαμηλά ποτάμια, Εκδόσεις Μελάνι      
• Παπαλεξάνδρου Αριστέα, Μας προσπερνά, Εκδόσεις Κέδρος

    Δ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Δοκιμίου – Κριτικής :

• Ανδρεάδης, Γιάγκος, Ο τραγικός καθρέφτης. Αφήγηση και θέατρο την εποχή της κρίσης, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης
• Αριστηνός, Γιώργος, Αφερέγγυοι και πλάνητες. Δοκίμια για τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό, Εκδόσεις Κέδρος
• Ζουμπουλάκης  Σταύρος, Υπό το φως του μυθιστορήματος, Εκδόσεις Πόλις
• Κιουρτσάκης Γιάννης, Γυρεύοντας στην εξορία την πατρίδα σου, Εκδόσεις Πατάκη
• Φωκάς  Νίκος,  Η μοναξιά της ποίησης, Εκδόσεις Νεφέλη
  
  Ε. Υποψήφιοι για το Βραβείο Μαρτυρίας – Bιογραφίας – Χρονικού – Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας :  

• Βασιλικός  Βασίλης, Ημερολόγιο Θάσου, Εκδόσεις Gutenberg
• Βέης Γιώργος, Παντού. Μαρτυρίες, μεταμορφώσεις, Εκδόσεις Κέδρος
• Γεωργίου Λολίτα, Συρία. Χρονικό σε θαμπό καθρέφτη, Εκδόσεις Πατάκη
• Καλογεροπούλου Ξένια, Γράμμα στον Κωστή, Εκδόσεις  Πατάκη
• Χατζηδάκης Γιώργος, «Ω, άγιε αιθέρα…» [Ιστορία της Ελληνικής Ραδιοφωνίας], Εκδόσεις Polaris 

   ΣΤ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα :

•  Αρχιμανδρίτη Μαρία, Η μοναξιά της καμπύλης, Εκδόσεις Κέδρος
•  Γεωργίου Βασιλεία, Η έκτη μέρα, Εκδόσεις Γαβριηλίδης
•  Καμπουράκης Γιάννης, Το φως αναλύεται σε χρώματα, Εκδόσεις Κέδρος
•  Κλιγκάτση Μαίρη, Πλευρικά, Εκδόσεις Γαβριηλίδης
•  Κολτσίδας Χρήστος, Τα ορεινά, Εκδόσεις Μελάνι
•  Κορρυβάντη Κωνσταντίνα, Μυθογονία, Εκδόσεις Μανδραγόρας
  
  Υπενθυμίζεται ότι η σύνθεση της αρμόδιας επιτροπής έχει ως εξής: 
• 
     Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας
  
  1. Αλέξης Ζήρας, Συγγραφέας, Πρόεδρος.
  2. Γιώργος Ανδρειωμένος, Καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Μέλος ΔΕΠ, Αντιπρόεδρος.
  3. Δημήτρης Καργιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Μέλος ΔΕΠ 
  4. Έλλη Λεμονίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Διαχείρισης Πολιτισμικού Περιβάλλοντος και Νέων Τεχνολογιών, του Πανεπιστημίου Πατρών, Μέλος ΔΕΠ 
  5. Μαρία Σκιαδαρέση, Συγγραφέας, Μέλος.
  6. Πόλυ Χατζημανωλάκη, Κριτικός Λογοτεχνίας
  7. Γιάννης Τσίρμπας, Συγγραφέας
  8. Λάμπρος Σκουζάκης, Κριτικός Λογοτεχνίας, Μέλος
  
  9. Νένα Κοκκινάκη, Κριτικός Λογοτεχνίας, Μέλος
• Επισυνάπτεται αιτιολογημένη έκθεση βραχείων λιστών 

ΓΕΝΙΚΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ 2015

Αλέξης Ζήρας

Η λογοτεχνική παραγωγή από πολλών ετών διαπνέεται από κυμαινόμενες τάσεις. Γι΄αυτό και είναι παρακινδυνευμένο να κρίνουμε την παραγωγή βιβλίων ενός είδους (ποίηση, μυθιστόρημα, διήγημα, δοκίμιο-μελέτη, χρονικό κλπ) από τα τεκμήρια που ισχύουν σε δύο ή τρία χρόνια. Η γραφή σε όλα τα είδη συνήθως επαναλαμβάνεται, επαναλαμβάνει δηλαδή τα ταυτοτικά χαρακτηριστικά του κάθε είδους και σπανίως ανατρέπεται ως προς τα συνήθη μορφολογικά και θεματικά της χαρακτηριστικά. Ορισμένα είδη, άλλωστε, είναι πιο "δυσκίνητα" από κάποια άλλα που είναι πιο δεκτικά στη ρευστότητα και στον υβριδισμό. Δυσκίνητο είδος είναι λ.χ. το μυθιστόρημα, στο οποίο θα αναφερθούμε εν ολίγοις. Δύσκολα αλλάζει ο συνήθης τρόπος γραφής του. Κι έτσι  μετά τις μορφολογικές του τροπές και τους πειραματισμούς, που κράτησαν από το 1950 έως περίπου το 1990, ιδίως από πεζογράφους των δυο πρώτων μεταπολεμικών γενεών  (βλ. τα έργα των Στρατή Τσίρκα, Αλέξανδρου Κοτζιά, `Αρη Αλεξάνδρου, Τατιάνας Μιλλιέξ, Πέτρου Αμπατζόγλου, Νίκου Κάσδαγλη, Νίκου Μπακόλα, Δημήτρη Νόλλα, κ.α.), εδώ και αρκετά χρόνια έχει εδραιωθεί το είδος στη ρεαλιστική αναπαραστατική τεχνική. Εκ παραλλήλου, αναζητά θέματα που εξυπηρετούνται από αυτή την τεχνική, όπως τα θέματα ιστορικών αναδρομών σε άλλες εποχές, χωρίς όμως χρονικές συγχύσεις, οι οικογενειακές παραμυθητικές σάγκες, οι μυθιστορηματικοί επικοί, εποχιακοί κύκλοι, η επίδραση της πολιτικής στη συνείδηση των ανθρώπων, η διάλυση του κοινωνικού ιστού λόγω της οικονομικής και ηθικής κρίσης, η σχέση με τον άλλο, τον πρόσφυγα, τον διωκόμενο, αλλά και τον σεξουαλικά άλλο, ο εστιασμός σε πρώτο πλάνο της μυθοπλασίας στην ανάδειξη της γυναικείας ταυτότητας, της trans ταυτότητας κλπ. Θέματα που, αυτόχρημα, εξάγουν τη συγκίνηση ή τη δραματική αίσθηση από τη σύγκρουση του καθ' υπόθεση "παλιού" με το "νέο", του "συντηρητικού" με το "αποδομητικό". `Ολα αυτά τα θέματα χαρίζουν απλόχερα στους νεώτερους πεζογράφους την ευκολία της οριζόντιας, νέας ηθογραφικής παράθεσης που είναι λίγο πολύ επιφανειακή και πολιτικά στερεοτυπική, καθώς η κίνηση της αφήγησης αναπαριστά το εύκολο, το πραγματολογικά ευδιάκριτο και αποδεικτικό, αποφεύγοντας το δυσδιάκριτο και ψυχικά σκοτεινό. Και μόνο το ότι τα στοιχεία αυτά συνιστούν κριτήρια μυθιστορηματικής ευγονίας για τις διάφορες εμμονικές διδασκαλίες της δημιουργικής γραφής, σε πανεπιστημιακό ή άλλο επίπεδο, μας παρέχει κάποιους λόγους για την στατικότητα του είδους. 

Δυσκίνητο είναι και το είδος της ποίησης, παρ΄ότι τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί αρκετά, ως πτυχή της μεταμοντρέρνας συνθήκης, ο υβριδισμός ως τεχνική που συνδέει οργανικά (και πειραματικά) την ποιητική αφαίρεση, με το θέατρο, τον αφηγηματικό μονόλογο, ή και τον αναλυτικό δοκιμιακό λόγο. `Ομως, έστω και μια μερική εικόνα της συνολικής ποιητικής παραγωγής των τελευταίων δεκαετιών μάς δείχνει ότι οι σίγουρες τεχνικές της ποίησης δεν έχουν διαφοροποιηθεί και πολύ, ακόμα και στους πολύ νέους της τέχνης αυτής, τους έως τριανταπέντε ετών, όπως τους ξεχωρίζει ο σχετικός νόμος περι κρατικών βραβείων. Αντίθετα με την πεζογραφία, η ποίηση των τελευταίων ετών εγκαθίσταται ως έκφραση της μυχιότητας, του ψυχικού βάθους, του υπαρξιακού καταφυγίου, προσανατολισμένη σε μια γλώσσα που προσπαθεί να περιγράψει το ελάχιστο. Για την ώρα φαίνεται ότι έχει εκλείψει η τάση του συμπάσχοντος κοινωνισμού που ήταν ισχυρή μετά τον β΄παγκόσμιο πόλεμο και ως το 1990. Ως είδος έχει ίσως περιθωριοποιηθεί, μή όντας πια στις πρώτες γραμμές κρούσης του κοινωνικού και του πολιτικού, αφού γενικότερα η επικράτηση του αφηγείσθαι είναι σαρωτική, κατεβάζοντας όλες τις γλώσσες των τεχνών από το "υψηλό" στο πραγματολογικό. Δεν είναι πλέον, παρά μόνο σε εμμονικές, μεμονωμένες περιπτώσεις, σκοτεινή, κόβοντας πολλές άκρες από τη σύνδεσή της με τον μετασεφερικό συμβολισμό. Σε αντιστάθμισμα όμως η "απόσυρσή" της την βοήθησε να αναπτυχθεί εσωτερικά, να είναι περισσότερο ακριβής, καίτοι εξομολογητική, δίχως σπατάλες συναισθηματισμού, ενσωματώνοντας μικρούς πειραματισμούς και δανειζόμενη τεχνικές (μονόλογοι-αναλόγια) δοκιμασμένες στο σύγχρονο θέατρο ή, αρκετά συχνά, εγκαταλείποντας προσωρινά τις μορφές των ελευθερόστιχων σύντομων ποιητικών μονάδων, με προτίμηση στις εκτενέστερες συνθέσεις έμμετρου, επικοδραματικού χαρακτήρα. 

Εντελώς ιδιάζουσα για τα ελλαδικά δεδομένα είναι η κατάσταση που επικρατεί στο πεδίο του δοκιμίου, της λογοτεχνικής κριτικής, της φιλολογικής μελέτης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ανάμεσά τους έχει αναπτυχθεί ένας ουσιώδης διάλογος και κανείς από τους τομείς αυτούς δεν παρουσιάζεται, εδώ και αρκετά χρόνια, με τα παλαιότερα χαρακτηριστικά του. Γεγονός είναι ότι οι πιο ευαίσθητοι των φιλολόγων δεν είναι αρνητικοί στην πρόσμειξη υποκειμενικών στοιχείων ύφους στις μελέτες τους, όπως συνέβη αυτό άλλωστε στις μελέτες του Γ.Π.Σαββίδη, του Δ.Μαρωνίτη, του Απ.Σαχίνη, κ.α. νεώτερων, καθώς σ΄αυτούς ήταν στείρα και είναι η προσκόλληση σε επείσακτες θεωρίες που ενσκύπτουν διαρκώς από την Αμερική και την Ευρώπη, διεκδικώντας εμμανώς την αντικειμενική αλήθεια της λογοτεχνίας (η λενινιστική αντίληψη της λογοτεχνίας ως καθρέφτη της πραγματικότητας!)- μια αλήθεια που όμως δεν υπάρχει καθόλου. Η θεσμική μετακίνηση της λογοτεχνικής κριτικής προς τις θεωρίες και τη φιλολογία, έχει τα καλά και τα κακά της. Καλό είναι ότι μετά τη μεταπολίτευση η λογοτεχνική κριτική μείωσε τον άκρατο εντυπωσιολογισμό της, έγινε πιο υποψιασμένη, αναζήτησε στα λογοτεχνικά έργα βαθύτερα πεδία. Κακό μοιάζει να είναι ότι η ίδια αυτή κριτική με την πάροδο του χρόνου έχασε το παλιό κοινό της, τους λόγιους και πεπαιδευμένους, καθώς απώλεσε την ευαισθησία της στην προσπάθεια να μιμηθεί τη φιλολογική έρευνα και να κρατηθεί μακριά από τις σχέσεις συγκίνησης, συμπάθειας ή αντιπάθειας προς το λογοτεχνικό κείμενο. `Εχασε την ικανότητα να έχει τον δικό της λόγο, και μάλιστα υπιοστηρίζοντάς τον. `Εγινε άτολμη, άνευρη, παθητική. Η έκπτωσή της ολοκληρώθηκε με την είσοδο των νεών τεχνολογιών και τη μετατόπιση ενός πολύ μεγάλου μέρους της στο διαδικτυακό πεδίο. Εγκατέλειψε τελείως τον κριτικό, ελεγκτικό της χαρακτήρα και πήρε τη μορφή ενός λόγου ο οποίος συναινεί αδιακρίτως, ανακαλύπτοντας  διαρκώς νέα αριστουργήματα και μένοντας άφωνος από θαυμασμό ακόμα και μπροστά στα συμβατικότερα και πιο άτεχνα έργα της λογοτεχνίας. 

Πιο ελεύθερα αισθάνονται, σε σύγκριση με το μυθιστόρημα και την ποίηση, άλλα είδη, όπως το διήγημα, το χρονικό και η μαρτυρία, η βιογραφία. Ιδιαίτερα για το διήγημα, αυτό που έχω να πω είναι ότι πολύ λίγες μετριούνται οι εκδοτικές χρονιές που παρουσιάζουν αδιάφορα βιβλία διηγημάτων. Και αυτή η παρατήρηση από μόνη της μαρτυρεί ότι υπάρχει στην ελλαδική λογοτεχνία μια ενδιάθετη σχέση με το σύντομο αφήγημα, υπάρχουν ήδη συγγραφείς που επαινούν τη μικρή φόρμα ή εκφράζονται μόνο αυτήν (Θ.Βαλτινός, Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Σ. Δημητρίου, Γ. Σκαμπαρδώνης, Σπ. Γιανναράς, Ηλ.Παπαμόσχος κ.α.). Θεωρούν ότι η φόρμα αυτή είναι πιο ανοιχτή από το μυθιστόρημα, προπάντων ως προς τη δημιουργία πεδίων όπου αναμειγνύονται το παράδοξο, το ανοίκειο και το οικείο, το ακαριαίο ως μηχανισμός αποκάλυψης, χαρίζοντας έτσι στην εξιστόρηση μια πλαστικότητα, μια σχεδόν μουσική διακύμανση και μια προοπτική βάθους. 

Συνοψίζοντας, θα έλεγα ότι η εκδοτική χρονιά του 2015 φέρει αρκετά από τα χαρακτηριστικά που αναπτύχθηκαν προηγουμένως. Το αν μια χρονιά υπολείπεται της προηγούμενης σε κάποιο είδος, αυτό δεν σημαίνει ότι  άλλαξαν άρδην τα συστατικά του δεδομένα. Το αντίθετο, απλούστερα σημαίνει ότι κάποιοι ποιητές ή πεζογράφοι ή μελετητές συνέβη να μην τα καταφέρουν το ίδιο καλά, όπως άλλοτε, με αποτέλεσμα η γενική εικόνα του λογοτεχνικού είδους να παρουσιάζεται άχρωμη ή συγκεχυμένη  ή αδιάφορη. Εξαρτάται δηλαδή από την ικανότητα των δημιουργών, αλλά και από το ότι η δυναμική του κάθε λογοτεχνικού είδους δεν είναι η ίδια με ενός άλλου. Ας πούμε, η δυναμική του διηγήματος, της ποίησης, του χρονικού και ως ένα βαθμό της πανεπιστημιακής μελέτης, βρίσκονται σταθερά σε γόνιμη τροχιά κατά τα τελευταία χρόνια. Ενώ το μυθιστόρημα, από τα όσα τεκμαίρονται, αναζητά έναν νέο ορίζοντα.

ΓΕΝΙΚΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ

ΓΙΑ ΤΑ ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 2015

 (ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΒΡΑΒΕΥΣΗΣ)

Γιώργος Ανδρειωμένος

Η βιβλιοπαραγωγή για το 2015 κρίνεται, σε γενικές γραμμές, σχετικά ικανοποιητική – και πάντως όχι καταφανώς καλύτερη από εκείνην του 2014. Ως προς τις ειδικότερες κατηγορίες βράβευσης, θα μπορούσαν να παρατηρηθούν, σε αδρές γραμμές, τα ακόλουθα:

Ποίηση

Για μιαν ακόμη χρονιά, η ποσοτική παραγωγή στη συγκεκριμένη κατηγορία υπήρξε τουλάχιστον εντυπωσιακή. Δίπλα στους καταξιωμένους δημιουργούς εμφανίστηκαν αρκετές νέες φωνές, από τις οποίες λίγες ξεχωρίζουν για την πρωτοτυπία τους και την εκφραστική τους τόλμη. Συνεχίστηκε δε η τάση να συνυπάρχουν οι παραδοσιακότερες φόρμες με τον ελεύθερο στίχο, ο στοχαστικός με τον έντονα υπαινικτικό λόγο και ο λυρισμός με την αφηγηματικότητα. Συμπερασματικά, η ποιητική συγκομιδή της χρονιάς αυτής ήταν παραπάνω από ικανοποιητική ποσοτικά και μάλλον μέτρια ποιοτικά.

Διήγημα - νουβέλα

Είναι η κατηγορία που παρουσίασε τα αξιολογότερα, ενδεχομένως, δείγματα, σε σχέση με τις υπόλοιπες που εξέτασε η επιτροπή, επιβεβαιώνοντας τη σταθερά καλή πορεία του συγκεκριμένου είδους κατά τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Κυριάρχησαν, σε γενικές γραμμές οι παραδοσιακότερες φόρμες έκφρασης, χωρίς να λείπουν και κάποια παραδείγματα πειραματικής γραφής. Η καθημερινότητα, η υπαρξιακή αναζήτηση, τα συναισθηματικά αδιέξοδα και (δευτερευόντως) η οικονομική κρίση της τρέχουσας πολιτικοκοινωνικής συγκυρίας τροφοδότησαν τη θεματολογία της συναφούς συγγραφικής παραγωγής.

Μυθιστόρημα

Η αξιοσημείωτη ποσοτικά παραγωγή στην εν λόγω κατηγορία κινήθηκε, κατά μείζονα λόγο, σε μάλλον μέτρια επίπεδα, ως προς την ποιότητα των έργων που κυκλοφόρησαν – κυρίως σε σχέση με τη βιβλιοπαραγωγή της προηγούμενης χρονιάς. Λίγα σχετικά ήταν τα βιβλία που ξεχώρισαν ως προς τη ροή της αφήγησης και την πλοκή τους, ενώ πολύ περισσότερα εμφάνισαν δομικά προβλήματα στη σύνθεσή τους. Η οικονομική κρίση συνεχίζει να βρίσκεται στο επίκεντρο πολλών μυθιστοριογράφων, ενώ δεν έλειψαν μυθιστορήματα που αντλούν από την Ιστορία, τη ζωή σημαντικών προσωπικοτήτων, τις διαπροσωπικές σχέσεις και τις αστυνομικές υποθέσεις.

Δοκίμιο - κριτική

Και εδώ η συναφής βιβλιοπαραγωγή του 2015 δεν υπήρξε καταφανώς καλύτερη από εκείνην του 2014, ούτε, όμως, και χωρίς αρκετά αξιοπρόσεκτα δείγματα. Οι συνθετικές εργασίες, φιλολογικού-ακαδημαϊκού προσανατολισμού, υπήρξαν αρκετές και αξιόλογες, σε κάποιες περιπτώσεις, καταδεικνύοντας την ανάγκη για τη θέσπιση ειδικού βραβείου για αντίστοιχες συμβολές. Ακόμη, δεν ήταν λίγα ούτε χωρίς ενδιαφέρον κάποια δοκίμια φιλοσοφικού και κοινωνιολογικού προσανατολισμού, ενώ δεν έλειψαν και κάποια βιβλία που περιστράφηκαν γύρω από σημαντικά ζητήματα της λογοτεχνικής γραφής και ανάγνωσης. Αξιοσημείωτες τέλος, υπήρξαν και κάποιες συναγωγές κριτικών κειμένων, κυκλοφορημένες από γνωστούς και καταξιωμένους θεράποντες του είδους.

Μαρτυρία - Χρονικό - Ταξιδιωτικά - Βιογραφία

Πλούσια, πρωτίστως ποσοτικά και δευτερευόντως ποιοτικά, υπήρξε, κατά το 2015, η παραγωγή βιβλίων σε αυτήν την κατηγορία-μαμούθ, η οποία θα πρέπει άμεσα να κατατμηθεί σε επιμέρους θεματικές ενότητες, που θα βρίσκονται εγγύτερα μεταξύ τους, ώστε να αποφεύγεται η συνεξέταση έργων με εντελώς διαφορετική στόχευση και απευθυνόμενων σε διαφορετικό κοινό. Για μιαν ακόμη φορά, δεν έλειψαν κάποιες καλογραμμένες και αισθητικά άρτιες ταξιδιωτικές εντυπώσεις, όπως και οι (συνήθως) ερασιτεχνικές λαογραφικές καταγραφές ή ορισμένες συστηματικές και γλαφυρά παρουσιασμένες βιογραφίες διαφόρων προσωπικοτήτων, μαζί με τις απλές αποτυπώσεις προσωπικών αναμνήσεων, καθώς και οι συστηματικές μελέτες που εδράζονται σε αξιοπρόσεκτο πρωτογενές προφορικό υλικό δίπλα στις πρόχειρες αποτιμήσεις των συναφών πηγών.

Πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς

Τα αποτελέσματα σε αυτήν την κατηγορία υπήρξαν σαφώς καλύτερα, σε σχέση με το 2014. Κυριάρχησαν τα παραδείγματα αξιόλογων φωνών από τον χώρο της ποίησης και δευτερευόντως της πεζογραφίας. Ωστόσο, μια γενικότερη παρατήρηση που θα μπορούσε να γίνει ως προς την επιλογή έργων που εμπίπτουν στη συγκεκριμένη κατηγορία σχετίζεται με τη δυσκολία της επιτροπής να ξεχωρίσει τα λογοτεχνικά βιβλία που τυπώθηκαν από πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς, οι οποίοι ταυτόχρονα δεν έχουν υπερβεί το τριακοστό πέμπτο έτος της ηλικίας τους, μιας και δεν υφίσταται κάποια συναφής και αξιόπιστη βάση δεδομένων.

Γενικό σκεπτικό για το έτος 2015

Δημήτρης Καργιώτης

Κατά την γνώμη μου το 2015 υπήρξε μια μάλλον μέτρια χρονιά για το βιβλίο, με μια εξαίρεση: το διήγημα.

Φρονώ ότι το διήγημα έχει μια πορεία καλή, εδώ και μερικά χρόνια. Και το 2015 αυτή η πορεία συνεχίστηκε κι έδωσε έργα άρτια κι ενδιαφέροντα. Οι διηγηματογράφοι μας διερεύνησαν όλο το φάσμα των δυνατοτήτων που τους προσφέρει το είδος, από μικρότερης έκτασης πειραματισμούς μέχρι την εκτενέστερη νουβέλα. Τόσο σε επίπεδο μορφής όσο και δόμησης και πλοκής, χωρίς να παραβλέπουμε και τον ικανό χειρισμό της γλώσσας, το διήγημα μας έδωσε έργα που ξεφεύγουν πλέον από την θεματική των τελευταίων ετών (όπως, π.χ. η «κρίση») και διερευνούν κατευθύνσεις καινούργιες. Αντίθετα, θεωρώ ότι στο μυθιστόρημα η χρονιά δεν υπήρξε αξιοσημείωτη. Η εκτενής παραγωγή που φαίνεται να χαρακτηρίζει το είδος συμβαδίζει με αποτελέσματα ανεπεξέργαστα, τόσο στο επίπεδο της θεματικής όσο και της μορφής, όπου η γλωσσική ανωριμότητα και σπουδή μοιάζει να κυριαρχεί στο γούστο των συγγραφέων και του κοινού. Η ποσότητα της παραγωγής είναι αντιστρόφως ανάλογη της ποιότητάς της, και η αντίθεση αυτή γίνεται εντονότερη στον βαθμό που οι συγγραφείς δεν ξεφεύγουν από τα παραδοσιακά θέματα που απασχολούν την μυθιστορηματική γραφή τα τελευταία χρόνια. Η τάση για την διερεύνηση του ιστορικού παρελθόντος αποτελεί και φέτος ένα χαρακτηριστικό.

Ως είθισται, η παραγωγή στην  ποίηση είναι εκτενέστατη. Ο εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός εκδόσεων ποιητικών βιβλίων σηματοδοτεί την συνεχή έλευση στο είδος νεότερων φωνών που έρχονται να προστεθούν, συχνά υπερβολικά βιαστικά, στις φτασμένες ποιητικές μορφές της λογοτεχνίας μας. Και αυτήν την χρονιά η διπλή κατεύθυνση του ποιητικού λόγου είναι παρούσα: αφενός έργα που επιζητούν να εγγραφούν οργανικά στην παράδοση του λυρισμού, διερευνώντας τις μορφικές και θεματικές δυνατότητες του έμμετρου λόγου και των σταθερών μορφών, κι αφετέρου έργα που εντάσσονται στην παράδοση του ελεύθερου στίχου. Μια νέα τάση μοιάζει να αναδύεται, αν και μάλλον αργά, μια τάση που συνδυάζει την αφηγηματικότητα με τον λυρισμό.

Στην κατηγορία του δοκιμίου, για ακόμη μια φορά, είχαμε έργα πολλαπλών στοχεύσεων, όπως πάντα συμβαίνει σε αυτήν την κατηγορία. Η τάση που νομίζω ότι είναι πια εμφανής, ότι δηλαδή το αμιγές στοχαστικό δοκίμιο τείνει να φθίνει, μάλλον συνεχίζεται κι αυτήν την χρονιά. Οι φιλολογικές μελέτες που απευθύνονται σε ένα κοινό περισσότερο εξειδικευμένο είναι και φέτος παρούσες, ενώ εξίσου παρούσες είναι συγκεντρωτικές εκδόσεις κριτικών ή δοκιμιακών κειμένων που βρίσκονταν διάσπαρτα σε έντυπη μορφή. Τέλος η ετερογενής κατηγορία χρονικό – μαρτυρία – βιογραφία –ταξιδιωτικά και το 2015 έδωσε αρκετά έργα, άνισης ποιότητας και κυρίως μη συγκρίσιμα, στον βαθμό που όχι μόνον ανήκουν σε απολύτως διακριτές κατηγορίες αλλά και διότι δεν αφορούν ούτε καν έμμεσα την λογοτεχνία. 

Τέλος, όσον αφορά τους πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς,  το 2015 φαίνεται να υπήρξε καλύτερη χρονιά από την προηγούμενη. Βέβαια υπάρχουν και φέτος έργα ανώριμα τα οποία οι συγγραφείς τους βιάστηκαν να δημοσιεύσουν. Η ποίηση φαίνεται να κυριαρχεί σε αυτήν την κατηγορία. 

Γενικό σκεπτικό για τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία (βιβλιοπαραγωγή 2015)

Έλλη Λεμονίδου

Η βιβλιοπαραγωγή του έτους 2015 κρίνεται, σε γενικές γραμμές, ιδιαίτερα ικανοποιητική, τόσο ως προς την ποσοτική όσο και ως προς την ποιοτική της διάσταση, ιδίως αν ληφθούν υπόψη οι γενικότερες συνθήκες της κρίσης και οι ειδικές συνέπειές της στην εκδοτική αγορά.

Ειδικότερα ως προς τις επιμέρους κατηγορίες βράβευσης μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

Ποίηση

Οι εκδόσεις στον τομέα της ποίησης κατά το έτος 2015 χαρακτηρίζονται από αξιόλογα δείγματα, με παράλληλη παρουσία παλαιών και νέων φωνών και με αξιοσημείωτη ποικιλομορφία ως προς τη θεματολογία και την ποιητική φόρμα. Σε πολλά από τα έργα είναι διάχυτη η υπαρξιακή αγωνία, ενώ θέματα όπως ο έρωτας και η μνήμη εξακολουθούν να έχουν ισχυρή παρουσία σε πολλούς στίχους. Επισημαίνεται επίσης η προσπάθεια πολλών ποιητών να συγκεράσουν την καταγραφή μιας σύγχρονης, ασύμμετρης αγωνίας με μια γραφή απλή και προσιτή.

Διήγημα - Νουβέλα

Η παραγωγή στον τομέα του διηγήματος χαρακτηρίζεται πολύ ενδιαφέρουσα, σε συνέχεια της γενικότερης τάσης των τελευταίων ετών υπέρ της μικρής φόρμας στη λογοτεχνική γραφή. Η ποιότητα πολλών έργων είναι αρκετά έως πολύ καλή, το δε περιεχόμενο καλύπτει πληθώρα θεμάτων, από τη γενικευμένη κρίση έως τις προσωπικές αναζητήσεις και από τα χαρακτηριστικά των νεοελληνικών μικρόκοσμων έως ορισμένες πτυχές που σχετίζονται με την ιστορία και την παράδοση.

Μυθιστόρημα

Η παραγωγή του 2015 στον τομέα του μυθιστορήματος χαρακτηρίζεται από την παρουσία ορισμένων πολύ καλών έργων, χωρίς ωστόσο την εμφάνιση ενός ή περισσοτέρων βιβλίων που θα αποτελούσαν πραγματική τομή στο είδος. Η θεματολογία της κρίσης, στις οικονομικές και κοινωνικές της διαστάσεις, εξακολουθεί να είναι παρούσα σε πολλά έργα, ενώ εξακολουθούν να έχουν αξιοσημείωτο μερίδιο τα μυθιστορήματα με ιστορικό, ψυχολογικό ή συναισθηματικό υπόβαθρο. Ο τρόπος γραφής των μυθιστοριογράφων ακολουθεί σε γενικές γραμμές τις κυρίαρχες τάσεις των τελευταίων ετών, με συνύπαρξη παραδοσιακών και μοντέρνων τεχνικών αφήγησης.

Δοκίμιο - Κριτική

Το 2015 χαρακτηρίζεται από μια αξιοσημείωτη παραγωγή στον τομέα του δοκιμίου και της κριτικής, τόσο ως προς την ποσοτική διάσταση όσο και ως προς το εύρος και την ποικιλία των θεματικών. Εξακολουθεί να εμφανίζεται δυναμικά ο λόγος που ποικιλοτρόπως έχει στο επίκεντρό του την κρίση, σε όλες τις διαστάσεις της, χωρίς να λείπουν και τα κείμενα που σχετίζονται με παραδοσιακούς πυρήνες του ελληνικού και διεθνούς στοχασμού. Υπάρχει ακόμα ικανός αριθμός επιστημονικών μονογραφιών που χαρακτηρίζονται από υψηλή ποιότητα λόγου και, είτε λόγω ύφους είτε λόγω θεματικής, βρίσκουν απήχηση και στο ευρύ κοινό. Τέλος, επισημαίνεται η τάση παραγωγής βιβλίων που αποτελούν συγκεντρωτικές εκδόσεις ήδη δημοσιευμένων κειμένων, οι οποίες φαίνεται να υπερέχουν σταδιακά έναντι των αυτοτελών δοκιμιακών εκδόσεων.

Μαρτυρία - Βιογραφία - Χρονικό – Ταξιδιωτική λογοτεχνία

Εξακολουθεί να είναι εντυπωσιακή η παραγωγή βιβλίων στον τομέα του χρονικού και της μαρτυρίας, κάτι που απεικονίζει –σε ένα μεγάλο μέρος των περιπτώσεων– τη διευρυμένη συγγραφική επιθυμία για κατάθεση προσωπικών μαρτυριών. H σχετική παραγωγή περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, βιβλία ταξιδιωτικών εντυπώσεων, χρονικά δημοσιογραφικού τύπου, απομνημονεύματα, καταθέσεις προσωπικών μαρτυριών για επίμαχες και πολυσυζητημένες εποχές της πρόσφατης ιστορίας, αλλά και κείμενα που αγγίζουν πρωτότυπα θέματα, μη συνηθισμένα στον χώρο της πρωτοπρόσωπης αφήγησης. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η παρουσία επιστημονικά πλαισιωμένων μαρτυριών, οι οποίες αποτελούν σημαντικές πηγές για τους εκάστοτε τομείς που καλύπτουν. Παρά την ανισότητα που αναπόφευκτα παρατηρείται σε μια τόσο μεγάλη παραγωγή τίτλων, ο αριθμός των ποιοτικών βιβλίων είναι σημαντικός και ελπιδοφόρος. 

 Πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς

Στον τομέα των πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων, μολονότι η σχετική παραγωγή δεν είναι μεγάλη, καταγράφονται κάποιες ενδιαφέρουσες φωνές. Όπως είναι αναμενόμενο, η κρίση και τα επακόλουθά της δίνουν έντονο παρόν· ωστόσο, καταγράφεται και μια τάση διεύρυνσης του ενδιαφέροντος είτε προς θέματα εμπνευσμένα από τον τοπικό χαρακτήρα και την παράδοση, είτε προς ζητήματα που άπτονται ενός ευρύτερου προβληματισμού, διαχρονικού και οικουμενικού χαρακτήρα.

Γενικό σκεπτικό βιβλιοπαραγωγής 2015

Λάμπρος Σκουζάκης

Διήγημα - νουβέλα

Το 2015 υπήρξε ιδιαίτερα παραγωγική χρονιά για το διήγημα. Το είδος σταθερά αποτελεί πρώτη επιλογή για πολλούς πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς, που επιθυμούν να δοκιμαστούν πρώτα στην μικρότερη σύνθεση, στην αυτοτέλεια ή στην ελλειπτικότητα μιας ακαριαίας ιστορίας, στην πυκνότητα της γραφής, στην άσκηση ενός προσωπικού ύφους κ.λπ. Ταυτόχρονα, συνέχισαν και οι παλαιότεροι «πιστοί» του είδους, ορισμένοι εκ των οποίων επιμένουν να δημιουργούν αποκλειστικά εντός των ορίων του. Παρατηρείται ιδιαίτερη έμφαση στην πολύ μικρή φόρμα («μικροδιήγημα», «μπονζάι» κ.λπ.), που ευνοείται από την ιδιαίτερη δημοσιότητα του είδους κατά τα τελευταία χρόνια αλλά και την δυνατότητα άμεσης και ευκολότερης δημοσίευσης σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά. Ευνόητα οι σχετικές συλλογές μοιράζονται ανάμεσα σε πιο παραδοσιακές και πιο μοντέρνες μορφές έκφρασης, ενώ εκ φύσεως ευνοείται η μέγιστη δυνατή θεματολογική ποικιλία που αντλεί τόσο από την δημόσια όσο και την ιδιωτική σφαίρα, ενώ λόγω της μεγάλης ποσοτικής παραγωγής η ποιοτική στάθμη τους κυμαίνεται κλιμακωτά σε όλες τις βαθμίδες.

Δοκίμιο

Το 2015 υπήρξε ιδιαίτερα παραγωγική χρονιά και για το δοκίμιο, το οποίο αποτελεί μια ευρύτατη κατηγορία διακρινόμενη σε επιμέρους τομείς. Καταρχήν εκδόθηκε ένας διόλου ευκαταφρόνητος αριθμός φιλολογικών μελετών και μονογραφιών με αντικείμενο το έργο ενός συγγραφέα, όψεις ή επιμέρους ζητήματα του έργου του, αλλά και ευρύτερα θεωρητικά και γραμματολογικά θέματα από την σκοπιά διαφόρων γνωστικών τομέων. Εδώ είναι σαφής ο επιστημονικός χαρακτήρας αλλά και η εξειδίκευση των σχετικών βιβλίων τα περισσότερα από τα οποία καλύπτουν επαρκώς το θέμα τους, ενώ συνήθως δεν χαρακτηρίζονται από λογοτεχνικά στοιχεία.

Μια δεύτερη υποκατηγορία περιλαμβάνει τις συλλογές παλαιότερων άρθρων, κριτικών και άλλων κειμένων, δημοσιευμένων στον έντυπο ή ηλεκτρονικό τύπο αλλά και σε λογοτεχνικά ή άλλα περιοδικά. Εδώ το ενδιαφέρον και η ποιότητα των κειμένων εξαρτάται από την ίδια την γραφή και την ευρεία ή πιο «συγκεκριμένη» θεματική των συγγραφέων, που σε ορισμένες περιπτώσεις προσδίνουν ιδιαίτερη λογοτεχνικότητα στα γραπτά τους.

Τέλος λιγότερα ήταν και φέτος τα δοκίμια στοχασμού, ιδεών κλπ. ενώ εμφανέστερη ήταν η εκδοτική προτίμηση σε κείμενα προβληματισμού και αναλύσεων πάνω στην άμεση πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα. Και εδώ η ανισότητα στην ποιότητα είναι αναπόφευκτη. Σε κάθε περίπτωση προτείνεται να εξεταστεί το ενδεχόμενο χωρισμού της σχετικής κατηγορίας σε δυο μέρη, το ένα εκ των οποίων να αφορά την φιλολογική μελέτη που διαφοροποιείται πολλαπλώς από τις άλλες δυο υποκατηγορίες.

Χρονικό - Μαρτυρία - Ταξιδιωτικά - Βιογραφία

Η εν λόγω κατηγορία περιλαμβάνει πάντα ενδιαφέροντα βιβλία, ορισμένα από τα οποία εμφανώς αποτελούν προϊόντα μεγάλου μόχθου, όμως στοιχεία όπως η ευρύτατη γκάμα και οι μεγάλες αποκλίσεις ως προς τις υποκατηγορίες, τα είδη και το ίδιο το αντικείμενο των έργων καθιστούν δύσκολη την όποια συνολική αποτίμηση. Παρατηρείται, πάντως, μια σταθερή εμμονή στην συγγραφή βιογραφιών, αυτοβιογραφικών καταθέσεων, ταξιδιωτικών εμπειριών, μαρτυριών με έμφαση σε ατομικούς βίους ή ιστορικά γεγονότα ή τον συνδυασμό των παραπάνω. Ιδιαίτερη ενότητα αποτελούν οι πάντα ογκώδεις καταγραφές εθίμων και λαογραφικών στοιχείων. Εδώ, με αυτονόητη εξαίρεση την τελευταία ενότητα, κρίνεται κατά περίπτωση η δυνατότητα λογοτεχνικής γραφής που συχνά ενισχύει ή αποδυναμώνει τα έργα αλλά και το ευρύτερο αναγνωστικό ενδιαφέρον που μπορούν να προσελκύσουν. To ετερόκλητο και το ανομοιογενές των επιμέρους τομέων της κατηγορίας επιβάλλει και εδώ τον τριμερή διαχωρισμό της.

Μυθιστόρημα

Ως προς το μυθιστόρημα διαπιστώνονται τα εξής:

1. Η σύγχρονη συγκυρία της παρατεταμένης κρίσης στον πολιτικό τομέα, στην οικονομική κατάσταση και στον κοινωνικό ιστό  της χώρας αποτελεί την πρώτη ύλη και της φετινής μυθιστορηματικής γραφής.

2. Στο ίδιο πλαίσιο περιλαμβάνονται ευρύτερα θέματα της ελληνικής και διεθνούς κοινωνίας, όπως η μετανάστευση και η προσφυγιά, και συνακόλουθα η επικοινωνία με τον ξένο και η συνύπαρξη των ανθρώπων με διαφορετική εθνική, θρησκευτική κλπ. ταυτότητα. Ειδικότερα το ζήτημα των ταυτοτήτων αποτελεί μια παράμετρο που φαίνεται να απασχολεί τους σύγχρονους μυθιστοριογράφους.

3. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις όμως περισσότερο διακρίνεται η επιμονή στην περιγραφική, πραγματολογική και καταγραφική πλευρά της συγκυρίας, αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα την λογοτεχνική της μετάπλαση αλλά και την ουσιαστικότερη εμβάθυνση.

4. Η εσωτερική εστίαση, η μνήμη και ο ψυχικός βίος των ηρώων (και η ιδιαιτερότητα ή η ιδιορρυθμία ενός χαρακτήρα) αποτελούν διαχρονικά βασικές μυθιστορηματικές θεματικές αλλά αυτή τη φορά τα παραπάνω εξετάζονται σε συνάρτηση με τις ευρύτερες σκληρές κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Το ίδιο ισχύει και ως προς την συνεχιζόμενη εμμονή με «το μυθιστόρημα της πόλης».

5. Το πολυπρόσωπο οικογενειακό κοινωνικό και πολιτικό μυθιστόρημα μπορεί να μην μονοπωλεί την πλειοψηφία των σχετικών εκδόσεων αλλά παραμένει μια σταθερή επιλογή πολλών συγγραφέων, όπως και το «ιστορικό» μυθιστόρημά, που κοιτάζει σταθερά προς την νεότερη ελληνική ιστορία.

6. Σε ειδικότερες παρατηρήσεις, ας τονιστούν τα συχνά προβλήματα που εντοπίζονται και στον μορφολογικό και γλωσσικό τομέα, η προτίμηση πολλών παλαιότερων συγγραφέων στην λιγότερη εκτεταμένη φόρμα της νουβέλας ή ενός «μικρότερου» μυθιστορήματος και η θεματολογική τολμηρότητα αρκετών νεότερων συγγραφέων.

7. Η έκδοση μυθιστορημάτων αποτελεί μόνιμη και σταθερή προτίμηση των εκδοτικών οίκων· η ποσότητα όμως δεν συμβαδίζει με την ποιότητα. Όπως πάντα υπάρχουν λαμπρές εξαιρέσεις.

Ποίηση

Στην ποίηση παρατηρήθηκε η έκδοση πληθώρας ποιητικών συλλογών, ακόμα και με λίγες σελίδες, καθώς και η εμφάνιση αρκετών νέων ποιητών, σε μια διακριτή επιλογή του είδους ως κατάλληλου για προσωπική έκφραση (κυρίως) υπαρξιακών και (λιγότερο) κοινωνικοπολιτικών προβληματισμών. Ο υπαινιγμός αλλά και ο σαρκασμός και ειρωνεία μοιάζουν να αποτελούν σταθερή υφολογική ροπή. Είναι επίσης εμφανής η συνομιλία ή και σύμπλευση της ποίησης με την μικρή πεζογραφική φόρμα, τόσο στην μορφή όσο και στην συνύπαρξη εντός της ίδιας έκδοσης. Η θεματική και γλωσσική ποικιλία συνεχίζει να χαρακτηρίζει την ποιητική δημιουργία εν γένει.

Πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς

Η ποίηση, η μικρή και η μεγαλύτερη φόρμα, εύλογα καταλαμβάνουν την σειρά προτίμησης των «νέων» συγγραφέων. Αναπόφευκτα, τα στοιχεία του πρωτόλειου, του ακατέργαστου και του βιαστικού είναι δεδομένα· τα τελευταία χρόνια όμως είναι εμφανής η ιδιαίτερη αναγνωστική κατάρτιση των νέων λογοτεχνών, η πρόζα των οποίων φιλοδοξεί να συνομιλήσει με την σύγχρονη διεθνή λογοτεχνία και όλες τις τάσεις της. Είναι, τέλος, περιττό να τονιστεί το γεγονός ότι το καθιερωμένο ηλικιακό όριο περιορίζει τις διαθέσιμες επιλογές.

Γιάννης Τσίρμπας

Το εκδοτικό 2015

Αρχικά, πρέπει να τονιστεί ότι υπάρχει σοβαρή ανάγκη ενός εργαλείου εποπτείας της βιβλιοπαραγωγής στη χώρα μας, το οποίο να συγκεντρώνει και να παρέχει στους ενδιαφερόμενους τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά στοιχεία. Τα στοιχεία σχετικά με τη βιβλιοπαραγωγή είναι σήμερα ελλιπή και αποσπασματικά. Ακόμα φτωχότερα είναι τα στοιχεία σχετικά με την αγορά του βιβλίου και την αναγνωστική συμπεριφορά. Σε αυτό το επίπεδο χρειάζεται η συνεργασία εκδοτών, βιβλιοπωλών και της Πολιτείας για την καθιέρωση μιας σταθερής περιοδικής έρευνας για την αγορά του βιβλίου και την αναγνωστική συμπεριφορά, η οποία μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο για τη διάσωση και ανάπτυξη του βιβλίου στη χώρα μας, διευκολύνοντας και προάγοντας ταυτόχρονα το έργο επιτροπών όπως η παρούσα.

Ακολουθούν συνοπτικά σχόλια ανά κατηγορία:

Ποίηση

Η παραγωγή της ποίησης στη χώρα παραμένει υψηλή σε επίπεδο ποσότητας, αλλά και άνιση σε επίπεδο ποιότητας, ίσως λόγω των πολλών αυτοεκδόσεων και της έλλειψης, συχνά, ενός υποτυπώδους «φιλτραρίσματος» από επαγγελματίες αναγνώστες. Με δεδομένο ότι η ανίχνευση τάσεων και αλλαγών στην ποίηση σε ετήσια βάση είναι μια πολύ δύσκολη αποστολή, αξίζει να σημειωθεί ότι νέοι και παλαιότεροι ποιητές και ποιήτριες δοκιμάστηκαν σε κλασικότερες αλλά και περισσότερο μοντέρνες μορφές και περιεχόμενα, με κυρίαρχη, συνήθως τη μικρή έκταση, σε μια χρονιά που δεν λείπουν μερικά πολύ ενδιαφέροντα ποιητικά βιβλία.

Διήγημα-Νουβέλα

Η παραγωγή στη συγκεκριμένη κατηγορία κρίνεται ικανοποιητική. Στα διηγήματα-νουβέλες που ξεχώρισαν κατά τη γνώμη μου τη συγκεκριμένη χρονιά, η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της δεν είναι, σε επίπεδο περιεχομένου, τόσο εμφανή όσο τα προηγούμενα χρόνια, χωρίς αυτό να σημαίνει την παντελή απουσία τους. Προφανώς, βέβαια, οι συγγραφείς συνεχίζουν να γράφουν σε συνθήκες κρίσης και αυτό ενσωματώνεται αναγκαστικά στα έργα τους. Το γεγονός, όμως, ότι τόσο παλαιότεροι όσο και νεότεροι συγγραφείς που εξέδωσαν αξιοσημείωτα διηγήματα ή νουβέλες το 2015, δεν έχουν στο επίκεντρο την κρίση, μπορεί να σηματοδοτεί έναν σχετικό κορεσμό. Έχουμε, λοιπόν, μια επιστροφή σε περισσότερο «καθημερινά» θέματα, σε ψυχολογικές διαδρομές και σε φέτες ζωής, με μια ποικιλία υφών και φορμών που ξεκινούν (λιγότερο) από το ρεαλισμό και το νατουραλισμό και φτάνουν (συχνότερα) σε «λοξά» σχήματα και μια υπόρρητη υπερβατικότητα.

Μυθιστόρημα

Στην κατηγορία του μυθιστορήματος, δεν μπορεί να μιλήσει κανείς για μια χρονιά εξαιρετικών μυθιστορημάτων, με αξιοσημείωτες, όμως, εξαιρέσεις. Στη συγκεκριμένη κατηγορία εξακολουθεί να υπάρχει εντονότερο το αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης, είτε ως συνθήκη είτε ως σκηνικό. Σε αυτό συμβάλλει το γεγονός ότι, φυσιολογικά, η συγγραφή ενός μυθιστορήματος είναι περισσότερο χρονοβόρα. Ίσως τα επόμενα χρόνια δούμε και σε αυτήν την κατηγορία τα σημάδια κορεσμού που παρατηρήσαμε στο διήγημα-νουβέλα.

Δοκίμιο-Κριτική

Σε μια εποχή ολοένα αυξανόμενου διακειμενικού χαρακτήρα των συγγραφικών πονημάτων, στην κατηγορία Δοκίμιο-Κριτική εμπίπτουν ολοένα και λιγότερα συγγραφικά πονήματα, τα οποία πληρούν ταυτόχρονα την απαίτηση του δοκιμιακού χαρακτήρα και της λογοτεχνικότητας. Αντιθέτως, πολλά πονήματα που, υπό ένα ευρύτερο πρίσμα, θα άξιζαν να κριθούν, δεν αποτελούν αντικείμενο κρίσης. Από την άποψη αυτή, η συγκεκριμένη κατηγορία όπως αντιμετωπίζεται σήμερα ίσως χάνει σταδιακά τη συνάφειά της με την εκδοτική και αναγνωστική πραγματικότητα. Παρόλα αυτά, δεν λείπουν και τη συγκεκριμένη χρονιά ενδιαφέροντα πονήματα.

Μαρτυρία-Χρονικό-Ταξιδιωτικά-Βιογραφία

Από την άλλη, η κατηγορία Μαρτυρία-Χρονικό-Ταξιδιωτικά-Βιογραφία είναι τόσο πολυσχιδής που είναι συχνά πολύ δύσκολο να αποφανθεί κανείς αντικειμενικά αν ένα βιβλίο ανήκει σε αυτήν ή όχι. Θα μπορούσε, ίσως, να χωριστεί σε περισσότερες κατηγορίες και, πιθανόν, να αφορά περισσότερες και εξειδικευμένες επιτροπές. Η παραγωγή στη συγκεκριμένη κατηγορία χαρακτηρίζεται από ανισότητα, με ορισμένα αξιοσημείωτα έργα.

Πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς

Όπως έχει επισημανθεί και παλαιότερα, το όριο των 35 ετών για τους πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς είναι αυθαίρετο και ηθικά αμφιλεγόμενο. Ταυτόχρονα, αποδεικνύεται περιοριστικό και μη λειτουργικό: σε αρκετές περιπτώσεις, συγγραφείς που δεν πληρούν την προϋπόθεση του ορίου ηλικίας αναγκαστικά κρίνονται, με το πρώτο τους μόλις έργο, στις υπόλοιπες κατηγορίες, μαζί με έμπειρους και δοκιμασμένους συγγραφείς. Παρόλα αυτά, δεν λείπουν αξιόλογες προσπάθειες το 2015, παρόλο που η τελική δεξαμενή είναι μικρότερη από αυτή που θα μπορούσε να είναι. Αν μπορούσε να απομονώσει κανείς ένα σημείο αδυναμίας σε αρκετά από τα βιβλία πρωτοεμφανιζόμενων, αυτό θα ήταν μια κάποια αυτοαναφορικότητα και επιτήδευση, η οποία τελικά καταλήγει να «κλείνει» τα κείμενα για τον αναγνώστη.

Πόλυ Χατζημανωλάκη – Αιτιολογική έκθεση για τις βραχείες λίστες

Για τη λογοτεχνική παραγωγή του 2015 γενικά.

Παρακολούθησα  στο σύνολό της ως επαρκής αναγνώστης  την λογοτεχνική παραγωγή του 2015 όσο γίνεται πιο συστηματικά,  λόγω της πρόσφατης  συμμετοχής μου στην επιτροπή κρατικών βραβείων λογοτεχνίας. Δεν  έχω  ωστόσο στη διάθεσή μου τους ποσοτικούς  δείκτες  για να συγκρίνω τους ρυθμούς της εκδοτικής παραγωγής, ούτε έχω εντρυφήσει τόσο συστηματικά και σε βάθος σε άλλες χρονιές ώστε να μπορώ να συγκρίνω, και να τοποθετηθώ  στο πλαίσιο μιας γενικότερης αποτίμησης.

Η γενικότερη αίσθηση ωστόσο, όχι μόνο κατά το διάστημα της συμμετοχής μου στην επιτροπή, είναι το γεγονός της κρίσης στην αγορά του βιβλίου, οι δυσκολίες των εκδοτών, εις τρόπον ώστε πολλά αξιόλογα ή πιο «εσωτερικά» έργα,  ελλείψει χρηματοδότησης  να μην βρίσκουν τον δρόμο για την έκδοση.  Επί μέρους γνώμες θα αναπτύξω στα παρακάτω , ιδιαιτέρως στους τομείς εργασίας μου στο πλαίσιο της επιτροπής.

 Επιφυλάσσομαι να προσυπογράψω  μετά τις τοποθετήσεις άλλων εμπειρότερων μελών, μια συνθετική άποψη εάν προκύψει. Σε κάθε περίπτωση η  συμμετοχή μου στη διαδικασία υπήρξε δημιουργική και γόνιμη, εφόσον στάθηκε δυνατόν να έλθω σε επαφή με το  εκδοτικό πανόραμα  του 2015 στους τομείς μυθιστόρημα, δοκίμιο και ποίηση.

Μυθιστόρημα

Παράλληλα με την Επιτροπή Κρατικών Βραβείων, για το μυθιστόρημα του 2015 έχουν αποφανθεί και άλλοι – το Ευρωπαϊκό Βραβείο, το Βραβείο του ηλεκτρονικού περιοδικού Αναγνώστης, το βραβείο του περιοδικού Κλεψύδρα, το Κρατικό Βραβείο Κύπρου, το Βραβείο της Εταιρείας Λογοτεχνών, το βραβείο των δεκάτων και η μη σύμπτωση των βραβεύσεων  δείχνει πως η μυθιστορηματική παραγωγή διαθέτει τουλάχιστον αξιανάγνωστα μυθιστορήματα – που κυκλοφόρησαν ταυτόχρονα με έργα σπουδαίων και καταξιωμένων λογοτεχνών. Κάποιοι συγγραφείς επιμένουν ακόμη με την συνθήκη και την ανατομία της κρίσης, αλλά διακρίνονται κατά την άποψή μου τα έργα που αποδεσμεύονται από αυτή τη συνθήκη, ή εντελώς,  ή απωθώντας την στο υπόβαθρο ώστε να ασχοληθούν με ευρύτερη ποικιλία θεμάτων. Κυκλοφόρησαν το 2015 εξαιρετικά μυθιστορήματα ιδεών, υβριδικά έργα στο μεταίχμιο βιογραφίας, δοκιμίου, ή χρονικού - μαρτυρίες, αλλά και άλλα για την κρίση της μέσης ηλικίας, τα υπαρξιακά αδιέξοδα ή και μυθιστορήματα φαντασίας. 

Παρά το ότι η θεματολογία μπορεί να παραμένει σε κάποιες περιπτώσεις κοινή, αναφέρω χαρακτηριστικά το παράδειγμα της μετανάστευσης – ως επακόλουθο της κρίσης ή ως κοινωνικό φαινόμενο που έρχεται και επανέρχεται  στο υπόβαθρο της ελληνικής ιστορίας μετά τη δεκαετία του 50 -  υπάρχει ωστόσο πεδίο πρωτοτυπίας και διαφοροποίησης και αντιμετώπισης του θέματος: Από το υπαρξιακό αδιέξοδο των μεταναστών στην Γερμανία, στις κοινότητες των μεταναστών στην Αμερική, στον αδύνατο νόστο και τους ανεξιλέωτους λογαριασμούς στην ελληνική επαρχία, που δίνουν λαμπρά μυθιστορήματα σε όλες τις άκρες του φάσματος, από το νεωτερικό, το κλασσικό μυθιστόρημα χαρακτήρων, το υβριδικό, μέχρι το αστυνομικό.

Ποίηση

Ο αριθμός των ποιητικών συλλογών to 2015 είναι πολύ μεγάλος και τα ονόματα των ποιητών που συμμετέχουν περιλαμβάνουν βαρύ πυροβολικό, γνωστούς ποιητές από τους μεγαλύτερους που κερδίζουν την παράσταση: Δάλλας, Μέσκος, Βαγενάς,  Δασκαλοπουλος, Κούσουλα, Γλέζος, Δημητριάδης, Λιοντάκης, Λαϊνά αλλά και λαμπρούς ποιητές και ονόματα που έχουν διακριθεί από τους νεώτερους. Συφιλτζόγλου, Κορυβάντη, Κουλούρη αλλά και άλλους εξαιρετικούς Σαββάκη, Λεούση, Παπακώστας, Μπλάνας. Τα θέματα είναι πάντα τα ίδια που εμπνέουν την ποιητική γραφή. Έρως, απώλεια, αγάπη για τη φύση, αναστοχασμός, η λοξή καθημερινή ματιά, η αγάπη για τα ελάσσονα, η νοσταλγία για την παιδική ηλικία που τα διαπραγματεύονται με όλους τους τρόπους και τις μορφές Από την τέχνη του σονέτου και του παραδοσιακού μέτρου, που με ζήλο καλλιεργείται πάλι σήμερα και έχει ένθερμους οπαδούς, στον χαμηλόφωνο ελεύθερο στίχο, σε κάθε πειραματισμό...

 Δοκίμιο

Η πλειοψηφία της εκδοτικής παραγωγής στην κατηγορία αυτή είχε ακαδημαϊκό χαρακτήρα. Πρόκειται δηλαδή για μελέτες που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής δραστηριότητος των συγγραφέων. Φιλολογικές, ιστορικές, ανθρωπολογικές ή μελέτες για το θέατρο. Για τα περισσότερα από αυτά τα έργα θα έπρεπε να θεσπιστεί διαφορετικό βραβείο και να εξαιρεθούν από την βράβευση γιατί δεν ανήκουν στην κατηγορία του στοχαστικού λογοτεχνικού δοκιμίου.

Υπάρχουν, επίσης αξιανάγνωστα έργα από μη ακαδημαΪκούς λογίους, λογοτεχνικές μελέτες, αιρετικά κείμενα και φυσικά όλο και λιγότερα καθεαυτό δοκίμια, ή συναγωγές δοκιμίων.

Αξιοπρόσεκτη η παρουσία και  αναφορά της «κρίσης» και στους τίτλους των έργων, η αναμέτρηση με τα ερευνητικά προβλήματα των συγγραφέων θεωρείται εν μέρει ως μια διέξοδος από την κρίση. Άλλοτε διερευνάται ο τομέας ενδιαφέροντός τους την εποχή της κρίσης και άλλοτε αντιμετωπίζουν θαρραλέα το φαινόμενο, είτε ερευνώντας τα αίτιά του είτε αναστοχαζόμενοι στους τρόπους διεξόδου, προσωπικούς και συλλογικούς.

Μαρτυρία-Βιογραφία-Χρονικό-Ταξιδιωτική Λογοτεχνία

Ένας τόσο ετερογενής αλλά σημαντικός τομέας που ωστόσο δεν ήταν από αυτούς στους οποίους εργάστηκα συστηματικά και δεν είμαι σε θέση να αποφανθώ παρά το εξαιρετικό ενδιαφέρον που έχει είναι τόσο διαφορετική η θεματολογία των έργων  αλλά και τόσο αμφίσημα από πλευράς  λογοτεχνικότητας τα κριτήρια αξιολόγησης.

Διήγημα

Η κατηγορία διήγημα, εκτός από κάποια επί μέρους έργα που είχα την ευκαιρία να διαβάσω προσεκτικά κατά το 2015 και να διαπιστώσω ότι έχουν κυκλοφορήσει από  αξιανάγνωστες έως εξαιρετικές συλλογές,  δεν ήταν στον τομέα που είχα αναλάβει να εργαστώ στο πλαίσιο της επιτροπής και έτσι αδυνατώ να εκφράσω άποψη που να αποτιμά την παραγωγή του 2015 ούτε σε απόλυτο ούτε σε συγκριτικό βαθμό.

Πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς

Κομίζω γλαύκα στην Αθήνα γιατί διαπίστωσα ότι έχει ήδη διατυπωθεί η άποψη από μέλη της επιτροπής κρατικών βραβείων και παλαιότερα, ωστόσο θεωρώ ότι αν έχει νόημα η βράβευση στην πρώτη εμφάνιση στα γράμματα κάποιου για να τον ενθαρρύνει για την ποιότητα και την ωριμότητα της γραφής του, πρέπει να διαχωρίσει το φαινόμενο αυτό από την ηλικία. Σπουδαίοι συγγραφείς διεθνώς – και στην Ελλάδα – έκαναν την εμφάνισή τους μετά τα τριανταπέντε. Για το θεσμό των κρατικών βραβείων αυτό κάθε φορά που εντοπίζεται κινδυνεύει να  ακυρώνεται  συστηματικά από το ληξιαρχείο.

Σκεπτικό γύρω από τα κρατικά βραβεία λογοτεχνίας για το έτος 2015

Μαρία Σκιαδαρέση

Σε γενικές γραμμές η βιβλιοπαραγωγή της χρονιάς αυτής δε με εξέπληξε ευχάριστα και κινήθηκε ως προς την ποιότητα στα ίδια επίπεδα με αυτήν του 2014.

Ως προς το μυθιστόρημα παρότι η παραγωγή ήταν μεγάλη δεν ξεπέρασε τη μετριότητα στο σύνολό της. Κυριαρχούν θέματα όπως η κρίση (και πάλι) υπαρξιακές ανησυχίες, οικογενειακές σχέσεις, μυθιστορηματικές βιογραφίες ή ιστορικά μυθιστορήματα. Επίσης παρατηρείται όλο και περισσότερο μια προτίμηση στο αστυνομικό μυθιστόρημα που τελευταία έχει αρχίσει και αναπτύσσεται και στη χώρα μας. Ελάχιστα, σε σχέση με την ποσότητα της παραγωγής, τα άρτια ως προς τη δομή έργα, ενώ από τα περισσότερα λείπει εκείνος ο ιδιαίτερος λόγος που κάνει ένα έργο μοναδικό και η βαθύτερη διείσδυση στο θιγόμενο θέμα.

Αντίθετα στο διήγημα η παραγωγή ήταν πολύ πιο σημαντική με θέματα ουσίας και μεστά έργα ως προς την ιδέα, την αφηγηματικότητα, τη λιτότητα της ανάπτυξης, την πρωτοτυπία των εκφραστικών μέσων. Θεωρώ πως η κατηγορία του διηγήματος-νουβέλας το 2015 ευτύχησε με αρκετά αξιανάγνωστα έργα.

Στην κατηγορία των πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων, παρά τη μικρή βιβλιοπαραγωγή, καταγράφονται κάποια ελπιδοφόρα έργα, κυρίως στην ποίηση. Και εδώ θέμα που συγκινεί είναι η κρίση ενώ δεν λείπουν και κάποιες φωνές πιστές σε παραδοσιακότερες θεματικές. Για την κατηγορία αυτή οφείλουμε να πούμε ότι πέρα από το αυθαίρετο όριο των τριανταπέντε ετών και τον περιορισμό που επιβάλλει, συχνά οι συγγραφείς δεν καταγράφουν την ηλικία τους πράγμα που δημιουργεί πρόβλημα στην ταύτιση νεοεμφανιζόμενου και συγχρόνως εντός των ηλικιακών ορίων συγγραφέα.

Ως προς την ποίηση θα έλεγα πως μαζί με τους γνωστούς και αναγνωρισμένους δημιουργούς εντοπίζονται και αρκετοί νέοι αξιόλογοι ποιητές, σε ένα πεδίο που παραδοσιακά ανθεί στην Ελλάδα. Μεγάλη λοιπόν και για το 2015 η ποιητική βιβλιοπαραγωγή αν και η ποσότητα δε συμβαδίζει πάντα με την ποιότητα. Με ευρεία γκάμα μορφών από την έμμετρη στιχουρχική έως την απόλυτη αφαίρεση ή τη σχεδόν πεζογραφική φόρμα, σε λίγες περιπτώσεις φτάνει στην αρτιότητα. Σίγουρα όμως υπάρχουν και φωτεινές στιγμές μέσα στην πολυπληθή ποιητική παραγωγή με κάποια ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτα βιβλία.

Στην κατηγορία του δοκιμίου – κριτικής πολλές και αυτή τη χρονιά οι ακαδημαϊκού προασανατολισμού μελέτες που συνηθίζουμε να τις κατατάσσουμε στο είδος. Υπήρξαν αρκετά καλά έργα με λογοτεχνικό προβληματισμό αν και ως προς τη γραφή ελάχιστα ήσαν αυτά που ανυψώνονταν στο επίπεδο της λογοτεχνικής έκφρασης. Με ποικίλες θεματικές με φιλολογικό, κοινωνιολογικό ή φιλοσοφικό προσανατολισμό, σε ελάχιστες περιπτώσεις τα έργα αυτά κατορθώνουν να ανοίξουν ορίζοντες στα θέματα με τα οποία καταπιάνονται.

Τέλος στην ευρύτατη κατηγορία του χρονικού-μαρτυρίας ταξιδιωτικού και βιογραφίας με τις ετερόκλητες υποκατηγορίες που είναι δύσκολο να συναξιολογηθούν, θα έλεγα πως παρότι υπήρξαν και κάποιες αξιοπρόσεκτες μελέτες πάνω στα κάθε είδους θέματα που πραγματεύονται, όπως κάποιες καλογραμμένες ταξιδιωτικές εντυπώσεις, στο σύνολό τους τα έργα της κατηγορίας αυτής δεν μπόρεσαν να ξεπεράσουν τη μετριότητα.

ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΜΕΝΗ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

                                                ΕΤΟΥΣ 2015

                                     (Ανά κατηγορία βραβείου)

Νένα Κοκκινάκη

 Η γενική μου αίσθηση από την συμμετοχή μου στην Επιτροπή των Κρατικών βραβείων 2015 είναι κυρίως ότι μέσα από την πληθώρα των έργων που υποβάλλονται προς κρίση σε κάθε κατηγορία, υπάρχουν εκείνα για τα οποία θα αποφανθεί εξαιρετικά θετικά ο μελετητής του μέλλοντος. Εκείνα που θα αντέξουν στον μακρινό χρόνο, απαλλαγμένα πιθανώς τόσο από την συνείδηση της κρίσης, όσο και από την κρίση της συνείδησης. Το παρόν σημείωμα γράφεται με την πεποίθηση ότι η κρίση είναι έννοια υποκειμενική και πολλές φορές υπόκειται στην αστοχία.

Ποίηση

      Η υπερεπάρκεια στα ποιητικά βιβλία δίνει τη δυνατότητα σε ποιητές να αναπτύξουν κάθε μορφική και θεματική δυνατότητα που παρέχει ο έμμετρος λόγος. Διαβάσαμε βιβλία καταξιωμένων δημιουργών αλλά και άλλων ποιητών που συνυπάρχουν με τους πρώτους συνδυάζοντας την παραδοσιακή φόρμα με τον ελεύθερο στίχο. Άλλοι χαρακτηρίζονται από εκφραστική τόλμη και άλλοι επιμένουν να οραματίζονται έναν κόσμο απαλλαγμένο από τα συμβατικά του σχήματα.

Μυθιστόρημα

       Η μυθιστορηματική παραγωγή του ’15 κινήθηκε μάλλον σε μέτρια επίπεδα. Ιδιαιτέρως αξιανάγνωστα τα μυθιστορήματα που αντλούν από τη ζωή προσωπικοτήτων και καταγράφουν την πραγματικότητα μέσα από την ιστορικότητα θέτοντας παράλληλα προβλήματα ιδεολογίας. Μερικά από αυτά δίνουν εξαιρετικές στη συντομία τους ερμηνείες και αναλύσεις.

Διήγημα - Νουβέλα

       Το διήγημα συνεχίζει παραδοσιακά την σταθερά καλή του πορεία. Η παραγωγή του ’15 ανέδειξε αξιόλογα δείγματα διηγήματος ή εκτενούς νουβέλας σε μεγάλη θεματική ποικιλομορφία, πολλά από τα οποία εξαιρετικά ενδιαφέροντα. Όπως και στην παραγωγή της προηγούμενης χρονιάς στην διηγηματογραφία παρατηρήθηκαν ποικίλες τάσεις: από τη ρεαλιστική αφήγηση έως το φανταστικό και την καθαρή ψυχογραφία οι συγγραφείς συνεχίζοντας την πλούσια παράδοση έδωσαν έργα που διακρίνονται για την άρτια πλοκή, την περιεκτική δομή και την αυθεντικότητα των χαρακτήρων. Γενικότερα η παραγωγή διηγημάτων τη συγκεκριμένη χρονιά κρίνεται αρκούντως ικανοποιητική, καθώς οι συγγραφείς που επιλέγουν το δύσκολο αυτό είδος διερευνούν ή εκφράζουν την προσωπική τους μυθολογία που όταν συναντά ή ταυτίζεται με τις συλλογικές εμπειρίες καθίσταται ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα.

Δοκίμιο –Κριτική

        Από τα δοκίμια φιλοσοφικού – κοινωνικού προβληματισμού, τις συναγωγές κριτικών κειμένων αλλά και τις επιστημονικές μονογραφίες του ’15 και τις μελέτες που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής δραστηριότητας των συγγραφέων υπάρχουν αξιοπρόσεκτα δείγματα, πολλά από τα οποία διακρίνονται από πνευματική ευαισθησία που ξεπερνά την ιδεολογική τοποθέτηση. Παρατηρείται ωστόσο σε ορισμένα βιβλία της κατηγορίας αυτής και η κορύφωση του παθιασμένου λόγου (η εν θερμώ κριτική) που δεν συνάδει σαφώς με την ολοκληρωμένη και αμερόληπτη δοκιμιακή ανάπτυξη.

Χρονικό – Μαρτυρία

        Πλούσια η παραγωγή και στο συγκεκριμένο είδος που το ’15 έδωσε αξιανάγνωστα βιβλία ταξιδιωτικών εντυπώσεων και συστηματικές λαογραφικές και άλλες καταγραφές. Η κατηγορία αυτή των βιβλίων εμφανίζει ωστόσο μιαν ανομοιογένεια  που καθιστά δύσκολη την αξιολόγησή τους. Οι πολλαπλές γνώσεις και αναλύσεις (όπως και η θεωρητική θεμελίωση κάποιων θέσεων) παραπέμπουν πολλές φορές σε άλλου είδους επιστημονικές μελέτες και θέσεις, με αποτέλεσμα να χάνεται πολλές φορές στην πορεία η αποτίμηση του πρωτογενούς υλικού. Ίσως να χρειαζόταν η κατάτμηση των βιβλίων της κατηγορίας αυτής σε επί μέρους θεματικές ενότητες, ώστε να αποφεύγεται η συνεξέταση έργων που δεν σχετίζονται πάντα μεταξύ τους.

Πρωτοεμφανιζόμενοι Συγγραφείς

     Στον τομέα των πρωτοεμφανιζομένων παρατηρήθηκαν αξιοπρόσεκτες προσπάθειες ειδικότερα ποιητών που μεταφέρουν στο πεδίο της ποίησης την αναμέτρηση με τον κόσμο και τις μυστικές κινήσεις που τον διαπλάθουν. Η έμπνευση ωστόσο δεν είναι παρά η απατηλή επιφάνεια ενός πράγματος που χρειάζεται αρκετό χρόνο για να ωριμάσει.