Τάκης Παπατσώνης

Χαραλαμπίδης Κυριάκος, «Το θρησκευτικό στοιχείο στην ποίηση του Παπατσώνη»

Κριτικά φύλλα, τομ Ε΄, τεύχ. 3, σσ. 340-342

Οι κορυφαίοι των Αποστόλων Πέτρος και Παύλος μαζί με την Παναγία συγκινούν τον Παπατσώνη περισσότερο απ' όλους τους αγίους. «Η Παναγία έχει το δικό μου όνομα», λέει, με αφέλεια — λέγεται Παναγιώτης — οι φίλοι του και ο ίδιος το μετατρέψανε σε Τάκης, όνομα που θα νόμιζε κανείς υπερβολικά τολμηρό για ένα μυστικό ποιητή ή στοχαστικό Ακαδημαϊκό. Η γνώμη μας, βέβαια, είναι πως έτσι έπρεπε να γίνη — ο σεβάσμιος ποιητής, που διατήρησε την παιδική του αθωότητα, την ικανότητα να βλέπη τον κόσμο μέσα από τα μάτια του παιδιού, έπρεπε να έχη κάποιο όνομα συναφές. Άλλα νομίζω απομακρυνθήκαμε από τους Κορυφαίους Πέτρο και Παύλο, οι όποιοι .μαρτύρησαν στην Ρώμη για να επιβάλουν εκεί με το αίμα τους την Ειρήνη του θεού. Ξεκινώντας ο Παπατσώνης από τη φράση του Αποστόλου Παύλου «δει με και Ρώμην ιδείν» πήγε κι αυτός εκεί για να γιορτάση την Πεντηκοστή. Η επαφή του με το δυτικό εκκλησιαστικό τυπικό είχε σαν αποτέλεσμα να πραγματοποίηση μέσα του ο ποιητής την ένωση των μεγάλων δογμάτων των δύο Εκκλησιών. Βαθύτατα θρησκευτική ψυχή, ήταν επόμενο να κοιτάξη τον Χριστιανισμό σαν μια ιδιαίτερη παρουσία. Το γεγονός αυτό συσχετίστηκε αργότερα, με τις λατινικές φράσεις, που χρησιμοποίησε άφθονες στους στίχους του κάτω από το βάρος των εντυπώσεων και της γοητείας που εξασκούσε πάνω του το λειτουργικό της Δυτικής Εκκλησίας. Έπειτα ο ανυπόκριτος θαυμασμός του προς το έργο του Ντάντε και του Κλωντέλ και άλλων πνευμάτων της δυτικής και μάλιστα Καθολικής Φιλολογίας, καλλιέργησε την εντύπωση πως oΠαπατσώνης είναι Καθολικός. Αδύνατο να το πιστέψη κανείς, όταν διάβαση το ποίημα του «Το Μνήμα του Παπαδιαμάντη»:

…άντι σε κλίνη,

έστω και καλογερικά στρωτή, το σώμα παραδίνει

σε άγκαθόσπαρτο μνήμα, (μόλις που σώζει

έναν σταυρόν ως σήμερα από ξύλο που ξεθάψει

και διαβιβρώσκεται) ο ακατανόητος ιεροφάντης

και μυστικός, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.

(Εκλ. Β', 158)

Οι ώρες που αναρριπίζουνε την ψυχή του Παπατσώνη είναι τόσο μυστικές, ώστε να ξεπερνάνε την τυπολατρία της Ορθοδοξίας και του Καθολικισμού, καθώς και κάθε τι, χρονικά και τοπικά, περιοριστικό. Έτσι αισθανόμαστε πως ο ποιητής αγκαλιάζει τα πράγματα (με αρχαιόπρεπο τρόπο) και προχωρεί μέσω αυτών πέρα απ' αυτά, όπως στο παραμύθι και τ’ όνειρο:

Ό,τι προτρέχει της Ουσίας, το ίδιο αέρινο,

το ίδιο κυματιστό στον κυκεώνα

του Μύθου, διά συμβόλων προσφερόμενο,

δίδει ελαφρότητα στην έννοια πτερωτή.

Εξίσου της Πομπής των ψυχών μας

προτρέχουν τα στοιχεία τα προς το λόγο ξένα,

στοιχεία μετέωρα, φτερουγίζοντας, γοργά,

χορευτικά, της Χάριτος και των πνευμάτων.

Και τούτων πάλιν ο ήλιος υπεραίρεται.

Χάρις στο φως του βλέπομε τα χρώματα,

χάρις στ' άχτινοβολητά του νοήσαμε τη δόξα,

του πυρός τη δύναμη .και άλλες ουσίες.

Και την πορεία του είναι μας νοοΰμε τώρα,

καθώς λιτανευόμεθα προς τα Έκεϊ.

(«Ιστορική Λιτανεία της Κυπαρισσίας, Εκλ. Β', 159)

Συνέχεια εδώ