"Χόμερ και Λάνγκλεϋ",E. L. Doctorow

Πηγή: http://lesxianagnosisbiblioudegas.blogspot.gr/2014/02/e-l-doctorow.html

γράφει η Βιβή Γεωργαντοπούλου

Η κυρία Ρομπιλό είναι καλή γυναίκα,αλλά είναι προτιμότερο να κοιτάει τη μαγειρική της,είπε ο Λάνγκλεϋ.Πώς μπορεί να προβεί σε οντολογικό διαχωρισμό τού μέσα και τού έξω;Με κριτήριο το αν μένεις στεγνός όταν βρέχει;Αν μένεις ζεστός όταν κάνει κρύο;Και στο κάτω κάτω τι μπορείς να πεις για το θέμα της στέγης,που να έχει κάποιο νόημα φιλοσοφικά;Το μέσα είναι το έξω και το έξω είναι το μέσα.Πες πως είναι ο αναπόδραστος κόσμος του Θεού.

Εξαιρετικό μυθιστόρημα βασισμένο σε μια περίεργη,αληθινή ιστορία και σε πρόσωπα που υπήρξαν,χωρίς να είναι αυτό το πρώτο βιβλίο που την αφηγείται,αδιαπραγμάτευτα εξαιρετικό,τόσο που φοβάσαι την λέξη εξαιρετικό και τη βαρύτατη σκιά της και αναζητάς μιαν άλλη λιγότερο βεβηλωμένη,για να γράψεις κι εσύ,ο πολύ μικρός,δυο τρεις αράδες.Οι λέξεις όμως,κι ας ξέρεις ή νομίζεις ότι ξέρεις αρκετές,φαίνονται πρόχειρες όταν,πολύ πριν κλείσεις το ολιγοσέλιδο βιβλίο,το "Χόμερ και Λάνγκλεϋ", έχεις ήδη βεβαιωθεί πως από τον συγγραφέα του,τον E.L. Doctorow έγιναν- παραδομένες στην απλότητά τους, αφημένες στην ησυχία τους- υλικά απαράμιλλης,λογοτεχνικής μαγείας, ανακατεμένες με τον πιο ήσυχο, αβίαστο,όμορφο, γλυκόπικρο, αμόλυντο από μανιέρες επίδειξης τρόπο, που λίγες φορές τον έχεις απολαύσει και σε ελάχιστους, σημερινούς συγγραφείς. 

Εξαιρετικό λοιπόν.Είναι η κοινότατη λέξη που καρφώνεται στο μυαλό από τις πρώτες σχεδόν σελίδες.Η ίδια λέξη που θεωρείς τελικά κατάλληλη αν και λίγη, όταν τελειώσεις το διάβασμα,αν θεωρήσουμε ότι η κατανόηση ενός τόσο λεπτεπίλεπτου βιβλίου σαν κι αυτό, προκύπτει από μια πρώτη ανάγνωση.

Ας την δεχτούμε όμως την λέξη.Και ας αρκεστούμε σε πέντε έξι αράδες εντυπώσεων,το πολύ, διότι αυτό το μυθιστόρημα μπορεί να υπονομευθεί από τις σχολαστικές αναλύσεις, καθώς από τα υλικά του έτσι καμωμένο ,απευθύνεται κυρίως στο συναίσθημα και μπορείς να το συζητήσεις, οπότε βρίσκεις συνεχώς κρυμμένα πράγματα μέσα του, μόνο με κάποιον που το έχει διαβάσει κι εκείνος.

Homer Lusk Collyer (1881-1947) διαπληκτισμός 

με την αστυνομία, 1939

Langley Wakeman Collyer 

(1885 – 1947)

Οι ήρωες βγαίνουν από τις σελίδες, ζωντανεύουν˙ο αφηγητής,ο τυφλός Χόμερ Κόλλυερ, πιάνει εξομολογητική κουβέντα με τον αναγνώστη και του εξιστορεί, πηγαίνοντας από το ένα στο άλλο, πως βρέθηκαν, εκείνος και ο αδερφός του ο Λάνγκλεϋ, μετά τον θάνατο των γονιών τους να ζουν οι δυο τους στο κάποτε γεμάτο συγγενείς και φίλους ,πολύβουο και πολυτελές πατρικό σπίτι της Πέμπτης Λεωφόρου,απέναντι από το Σέντραλ Παρκ της Νέας Υόρκης, απομονωμένοι πια εκούσια και μάλλον λυτρωτικά από τον έξω κόσμο συσσωρεύοντας -ο Λάνγκλεϋ με τετράγωνη και...λογικότατη τρέλα και επιμονή,ο Χόμερ μη φέρνοντάς του αντιρρήσεις ίσως εξαιτίας της τυφλότητάς του -τόνους και τόνους απίθανων πραγμάτων, που με τα χρόνια εξοστράκισαν το εναπομείναν προσωπικό μα και στοίβαξαν σε γωνιές τα θεωρούμενα χρήσιμα οικογενειακά έπιπλα, που αντικαταστάθηκαν από απερίγραπτα ρακοσυλλέγματα, τα οποία φράκαραν τα πάντα και φρίκαραν τους πάντες,όταν αυτή η μανία έγινε γνωστή,τι γνωστή,όταν έγινε θρύλος.

Χαρτιά ατελείωτα, βουνά από εφημερίδες,τόμοι νομικής, ιατρικής, μηχανολογίας,που ο Λάνγκλεϋ διαβάζει για να αντιμετωπίσει την καθημερινότητά τους και τα μέτωπα που ανοίγουν αγνοώντας τις αρχές, λογής βιβλία ως τα ταβάνια, ξεκοιλιασμένες μηχανές,πιάνα για τον Χόμερ που είναι μουσικός και γραφομηχανές Μπράιγ και συνήθεις,ένα ολόκληρο αυτοκίνητο Μodel T Ford, που όπως λέει ο Χόμερ-με καμάρι για τις ποικίλες πατέντες του ευφυούς Λάνγκλεϋ- τοποθετήθηκε σε περίοπτη θέση στο σαλόνι και παραλίγο να γίνει μια φοβερή γεννήτρια ρεύματος,που θα τους απάλλασσε δια παντός από τους λωποδύτες της Ηλεκτρικής εταιρίας αλλά φευ,έμβρυα σε πειραματικές γυάλες, αρβύλες,κράνη,στολές αγγαρείας που ευτυχώς φάνηκαν χρησιμότατες όταν τα ρούχα τους έλιωσαν και όχι μόνο ταίριαξαν μια χαρά στους Κόλλυερ αλλά χρησίμεψαν και στους ανέμελους, νεαρούς χίπηδες που μετά την αντιπολεμική τους διαδήλωση στο Πάρκο , βρήκαν φιλόξενο καταφύγιο στο τεράστιο εκκεντρικό σπίτι για κάμποσο καιρό και,και,και,ατελείωτα άλλα αντικείμενα σε ένα σπίτι αποθήκη απίθανων πραγμάτων και ακατάλυτων, από την απομόνωση των κατοίκων του, συναισθημάτων που εκείνοι ζώντας εντελώς ασυμβίβαστα και εκτός κανόνων καταφέρνουν και έχουν,θα πω εγώ.

Ο Ντοκτόροου αναπλάθει την ιστορία των εκκεντρικών αδελφών Κόλλυερ εστιάζοντας στο πως έζησαν ό,τι και όσο έζησαν και πάντα στον απόηχό του,εκείνον που έφτανε με κάποιο μαγικό,αδιευκρίνιστο τρόπο και διαπερνούσε την πόρτα και την ψυχή τους και τον ενδεχομένως ταραγμένο τους αλλά και μαζί τετράγωνο και ελεύθερο νου και όχι αν,πώς και πότε πέθαναν,ούτε στην ίδια την εμμονή τους καθ΄εαυτή να μαζεύουν μέσα στο σπίτι τους, μετατρέποντάς το σε παλιατζίδικο ή ρυπαρό σκραπατζίδικο,όλα αυτά τα σκουπίδια ή τα λογής προορισμένα να καταλήξουν ως τέτοια.

Ο Χόμερ είναι ο φαινομενικά πιο ευαίσθητος και λόγω της τυφλότητας ο πιο ευάλωτος κι έτσι εκείνος που αφηγείται τα καθέκαστα,όσα "βλέπει" με τις άλλες αισθήσεις,όσα νιώθει μέσα στο σκοτάδι του διατηρώντας για κάποια μέρη και για το σπίτι εικόνες απ΄αυτά πριν τυφλωθεί.Αφηγείται με χιούμορ,οξυδέρκεια, αυτοσαρκασμό, μπόλικη πίκρα μα και ωραία,παλαιομοδίτικη ευγένεια, ξεκινώντας από την παιδική τους ηλικία και καλύπτοντας μια χρονική έκταση πολλών δεκαετιών,με τρομακτικά πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα να τους στιγματίζουν,τους δυο παγκόσμιους πολέμους,τις μικρές ή πιο μεγάλες οικονομικές κρίσεις,αλλά και τους χίπις και το κίνημά τους,την μετάβαση από τη μια τεχνολογική επίτευξη σε μιαν άλλη και άπειρα ακόμα,συναρτώντας ίσως και αλληγορικά την που μοιάζει αναίτια και τρελή συσσώρευση όλου αυτού του υλικού εντός του ανεξέλεγκτου πια σπιτιού τους με την συσσώρευση αρχικά και την έκρηξη,στην συνέχεια,των μεγάλων παγκόσμιων γεγονότων, που συνέβαιναν γύρω τους τρελά,καταιγιστικά,ξένα και οικεία, αφορώντας τους αλλά χωρίς και να τους αγγίζουν.

Από και στην αφήγηση του Χόμερ, που σε όλη της την διάρκεια η αγάπη κι ο θαυμασμός του για τον Λάνγκλεϋ δεν μειώνονται ούτε στιγμή,παρελαύνουν δεκάδες πρόσωπα,το ασταθές υπηρετικό προσωπικό-Γιαπωνέζοι,μαύροι,Τσέχες,Ιρλανδές,κανένα πρόβλημα,οι Κόλλυερ δεν έχουν τέτοια κολλήματα-συγγενείς του προσωπικού που δένονται με τους Κόλλυερ,ειδικά με τον Χόμερ και τσαχπίνες υπηρετριούλες που τα βρίσκουν ερωτικά μαζί του,μια σύζυγος-του αυστηρού Λάνγκλεϋ-που αντέχει ένα χρόνο και μετά την κάνει με ελαφρά πηδηματάκια, εκείνοι οι γλυκύτατοι χίπηδες,που μένουν και μαζί τους για λίγο,η μαθήτρια του Χόμερ που γίνεται μοναχή αργότερα και χάνεται κάπου στην Κεντρική Αμερική,νεανικός πλατωνικός έρωτας και των δυο αδελφών,η Ζακλίν Ρου που δεν θα σας πω τίποτα γι αυτήν,οι αστυνομικοί,οι γείτονες,οι περίεργοι,οι πυροσβέστες,ένας φριχτός μαφιόζος και οι μπράβοι του,δημοσιογράφοι-κοράκια,ε,τι,αυτοί θα έλειπαν, αλίμονο. 

Ο συγγραφέας δεν ξεγελιέται από τον αριθμητικό χρόνο επειδή η ιστορία που μας αφηγείται συνέβη όντως˙δεν προτάσσει την έρευνα που προφανώς έχει κάνει.Είτε ξέρει ο αναγνώστης ότι πρόκειται για μια αληθινή θρυλική αστική ιστορία της Νέας Υόρκης δυο εμβληματικών θετικά και αρνητικά τύπων στο μεταίχμιο δυο αιώνων είτε όχι ,αφήνεται στην αφηγητική μαγεία του Ντοκτόροου,που σε καμιά περίπτωση δεν κάνει ημερολογιακή,δημοσιογραφικής αντίληψης κάλυψη, καθώς δεν χωρίζει το κείμενό του σε κεφάλαια,δεν βάζει τίτλους, τίποτα πιασιάρικα κειμηλιακό δεν εμποδίζει τη ροή του και στην συνεχή μαγεία της αφήγησής του αφήνει με αξιοθαύμαστη συγγραφική διακριτικότητα το ποτάμι του λόγου του Χόμερ να κυλάει ήρεμα και σοφά.Ο E.L. Doctorow είναι περιέργως λιγότερο γνωστός στο εγχώριο βιβλιόφιλο κοινό από άλλους Αμερικανούς συγγραφείς,όμως (επαν)έρχεται, και πολύ χαίρομαι γι αυτό, στην επικαιρότητα των νέων τίτλων της χώρας με το "Χόμερ και Λάνγκλεϋ", μεταφρασμένο για τις εκδόσεις Πατάκη από την Μαργαρίτα Ζαχαριάδου.

Τον Ντοκτόροου νόμιζα ότι τον ξέρω από την "Στρατιά", μυθιστόρημα από τις εκδόσεις Πόλις,που είχα διαβάσει πριν ξεκινήσω το μπλογκ στο οποίο άρχισα νωρίς νωρίς τα διθυραμβικά γραψίματα για τη σύγχρονη λογοτεχνία των ΗΠΑ,έφαγα αναδρομικό κόλλημα με τον Μακ Κάρθυ,επαίνεσα δικαίως και κατ΄επανάληψη Έβερετ,Ροθ,Ντελίλο, Μόρρισον και λοιπούς ως το βαρύ τους πυροβολικό και διάβασα επίσης και πολλά άλλα, αξιολογότατα,που όμως δεν τα ξέρει ούτε ο εδώ εκδότης τους,που λέει ο λόγος, γράφοντας με ερασιτεχνικό, φυσικά,τι άλλο,πλην έντιμο τρόπο,πλείστα όσα θετικά σχόλια γι αυτά,εφόσον μου άρεσαν,εννοείται, ακόμα και για τους μεταφραστές ενίοτε, κρίνοντας ότι τους έπρεπε ξεχωριστή μνεία αλλά,και εκεί θέλω να καταλήξω,τον αληθινά σπουδαίο δημιουργό τον ξέχασα τελείως και κακώς.

Διαβάζοντας τώρα σκέφτομαι:στις αναφορές μας σε Αμερικανούς λογοτέχνες ας μην ξεχνάμε πια τον Ντοκτόροου. Δεν πρόκειται για κατάθεση προσωπικής προτίμησης προς ορισμένους Αμερικανούς συγγραφείς,η κλάση του χαμηλών τόνων E.L. Doctorow είναι εξίσου αποδεκτή από κοινό και βιβλιοκριτικούς, πράγμα πολύ εντυπωσιακό,διότι πόσες φορές πια συμπίπτουν αυτοί,που μονίμως βρίζονται και τρώγονται σαν τον σκύλο με την γάτα;

ΥΓ.Την αγορά του τώρα,που ακόμα λογίζεται σαν έκδοση νέα αλλά κυρίως την άμεση ανάγνωση του "Χόμερ και Λάνγκλεϋ" την χρωστάω στην Ε.Γ.τρομερή βιβλιόφιλη,που της έχω εμπιστοσύνη,που είναι τύπισσα εν γένει φοβερή και επιπλέον αποδείχτηκε και μεγίστης υπομονής οδηγός, αναρωτιέστε που κολλάει τώρα αυτό, αλλά δεν θα σας πω πια και όλα τα μυστικά μου!

Την ευχαριστώ πάντως δημοσίως,ξέρει εκείνη γιατί.