Ο Νικηφόρος Βρυέννιος ήταν γόνος αριστοκρατικής βυζαντινής οικογένειας. Ο προπάππους του είχε επαναστατήσει ενάντια στην αυτοκράτειρα Θεοδώρα το 1055, αποκαταστάθηκε από τον Μιχαήλ Στ’ το 1056 για να τυφλωθεί με διαταγή του αυτοκράτορα το 1057. Αυτός ο Βρυέννιος είχε δυο τουλάχιστον γιους με σημαντικότερο τον Νικηφόρο, ο οποίος έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά τις βασιλείες του Ρωμανού Δ’ και Μιχαήλ Ζ’. Επαναστάτησε ενάντια στον τελευταίο αλλά τον πρόλαβε ο Νικηφόρος Γ’ ο Βοτανιάτης που πρόλαβε να καταλάβει το θρόνο το 1078 και έστειλε εναντίον του τον στρατηγό Αλέξιο Κομνηνό (τον μελλοντικό Αλέξιο Α’, 1081-1118) που τον νίκησε και τον τύφλωσε.
Ο συγγραφέας της Ύλης Ιστορίας ήταν εγγονός του Νικηφόρου αυτού. Γεννήθηκε γύρω στο 1080 και στα 16 με 17 του παντρεύτηκε την κόρη του τότε αυτοκράτορα Αλεξίου Α’ Άννα. Του δόθηκαν διάφοροι αυλικοί τίτλοι με κορυφαίο αυτό του καίσαρα γύρω στο 1109-1110, ενώ πήρε μέρος σε αρκετές εκστρατείες του πεθερού του. Όταν από τα μέσα της δεκαετίας του 1110 έγινε εμφανές ότι η υγεία του αυτοκράτορα επιδεινωνόταν, στη βυζαντινή αυλή σχηματίστηκε ένα «κόμμα» κατά του νόμιμου διαδόχου Ιωάννη και υπέρ της ανόδου στο θρόνο μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα του Νικηφόρου. Οι ηγέτες της παράταξης ήταν η Άννα η Κομνηνή και η Ειρήνη η Δούκαινα (σύζυγος του Αλεξίου και μητέρα της Άννας και του Ιωάννη). Οι προσπάθειες μάνας και κόρης να μεταπείσουν τον Αλέξιο δεν είχαν αποτέλεσμα και μετά το θάνατο του Αλέξιου, ο νέος αυτοκράτορας ήταν ο Ιωάννης Β’ ο Κομνηνός. Ο Νικηφόρος που δεν είχε πάρει ιδιαίτερα ζεστά το ρόλο του υποψήφιου διαδόχου δεν αντέδρασε, όμως ειδικά η Άννα άρχισε να συνωμοτεί ενάντια στη ζωή του αδερφού της . Ο Νικηφόρος που δε φαίνεται να συμμετέχει στη συνομωσία δεν πέφτει σε δυσμένεια και παίρνει μέρος στις εκστρατείες του Ιωάννη Β’ ώσπου κατά τη διάρκεια μιας αρρωσταίνει και πεθαίνει στα μέσα της δεκαετίας του 1130.
Η Ύλη Ιστορίας ξεκίνησε να γράφεται από τον Νικηφόρο καθ’ υπόδειξη της πεθεράς του Ειρήνης την δεκαετία του 1110, σαν μια προσπάθεια να καταγραφεί ιστορικά (και να εξυμνηθεί φυσικά) η δράση του Αλεξίου Α’. Το έργο δεν είχε ολοκληρωθεί ακόμα την εποχή του θανάτου του Αλεξίου Α’ και συνεχίστηκε και μετά το 1118, χωρίς ποτέ να ολοκληρωθεί (ουσιαστικά ολοκληρώθηκε από την Άννα την Κομνηνή στην Αλεξιάδα της). Η γλώσσα του έργου είναι απλή με συχνή χρήση εκφράσεων της καθομιλουμένης (πράγμα που γενικά απέφευγαν οι περισσότεροι Βυζαντινοί συγγραφείς). Όμως όπως οι περισσότεροι σύγχρονοι του συγγραφείς καταφεύγει συχνά στη χρήση ιστορικών παραδειγμάτων από την αρχαιότητα, στη χρήση των αρχαίων τοπωνυμίων αντί αυτών που χρησιμοποιούνταν στην εποχή του και υποστηρίζει τον ενεργό θεϊκό ρόλο στη διαμόρφωση της ιστορίας. Επιπλέον σαν μέλλος της αριστοκρατίας αγνοεί εντελώς τις κοινωνικές συνθήκες, ενώ εξυμνεί τα κατορθώματα της αριστοκρατίας, υπερβάλλοντας ή και παραποιώντας κάποια γεγονότα (πχ ο ρόλος του Μιχαήλ Δούκα στη μάχη του Ματζικέρτ το 1071 ήταν προδοτικός όπως φαίνεται από το κείμενο του Ατταλειάτη, εδώ είναι άκρως ηρωικός). Ο ίδιος σε μια κίνηση (προσποιητής) μετριοφροσύνης ονομάζει το έργο του Ύλη Ιστορίας και όχι Ιστορία ή Χρονογραφία γιατί το θεωρεί σαν πρώτη ύλη για κάποιον λόγιο που θα γράψει για τα γεγονότα και όχι ολοκληρωμένη αφήγησή τους.
Η ύλη της Ύλης Ιστορίας χωρίζεται σε ένα προοίμιο (του οποίου η πατρότητα αμφισβητείται) και 4 βιβλία. Στο προοίμιο (που δεν έχει σωθεί ολόκληρο) εξιστορείται εν συντομία η κατάσταση στην αυτοκρατορία μετά την άνοδο στο θρόνο του Νικηφόρου Γ’ (1078) και τους λόγους για τους οποίους ήταν αναγκαία η επανάσταση του Αλεξίου Α’ το 1081.
Στο πρώτο βιβλίο εξιστορούνται συνοπτικά τα γεγονότα της ανόδου της οικογένεια των Κομνηνών στο θρόνο για πρώτη φορά με τον Ισαάκιο Α’ (1057-1059), την παραίτηση του υπέρ των Δουκών, και τελικά την άνοδο στο θρόνο του Ρωμανού Δ’ (1068). Πιο αναλυτικά περιγράφεται η εκστρατεία του Ρωμανού κατά των Σελτζούκων, η ήττα του Ματζικέρτ και η επάνοδος των Δουκών στο θρόνο με τον Μιχαήλ Ζ’ (1070-1071).
Το δεύτερο βιβλίο ασχολείται με την άνοδο στο θρόνο του Μιχαήλ Ζ’ (1071) η σχέση του με την οικογένεια του θείου του Ιωάννη Δούκα, και τα γεγονότα της επανάστασης του Ουρσέλιου (1073-1077), και την διακυβέρνηση της Αντιόχειας από τον δούκα Ισαάκιο Κομνηνό (αδερφό του Αλέξιου).
Το τρίτο βιβλίο εξιστορούνται τα γεγονότα που εξώθησαν τον Νικηφόρο Βρυέννιο (παππού του συγγραφέα) να επαναστατήσει ενάντια στον Μιχαήλ Ζ’ και την ήττα του από τον Αλέξιο Κομνηνό όταν προσπαθεί να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη (1077-1078) και μετά την επανάσταση του Νικηφόρου Βοτανειάτη, την άνοδό του στο θρόνο ως Νικηφόρου Γ’ και η συνεργασία του με τον Αλέξιο Κομνηνό μετά την εκθρόνιση του Μιχαήλ Ζ’ (1078).
Το τέταρτο βιβλίο περιγράφει τη βασιλεία του Νικηφόρου Γ’ (1078-1081). Η ανικανότητα του αυτοκράτορα ενθαρρύνει τον Βρυέννιο να ξαναεπανασταστήσει για να ηττηθεί οριστικά, ενώ ο Γεώργιος Παλαιολόγος καταπνίγει την επανάσταση του Νικηφόρου Μελισσηνού στη Μ. Ασία.
Αν και ημιτελές είναι κατά τη γνώμη ένα άκρως ενδιαφέρον βιβλίο για κάποιον που του αρέσει η βυζαντινή ιστορία. Δεν είναι αντικειμενικό, είναι εμφανής η προσπάθεια του συγγραφέα να παρουσιάσει σαν ιστορικά αναγκαία την άνοδο του Αλεξίου στο θρόνο (προβάλλοντας την ανικανότητα των 3 προκατόχων του, αλλά και τα ιστορικά του δικαιώματα στο θρόνο σαν ανιψιός του Ισαάκιου Α’). Ο Αλέξιος (όπως και ο Νικηφόρος Βρυέννιος ο πρεσβύτερος) είναι πρότυπο αρετής και έχει όλα τα θετικά στοιχεία που μπορεί να έχει ένα βυζαντινός αριστοκράτης της εποχής του. Μέσα από το κείμενο βλέπουμε την αντίληψη για τον κόσμο της βυζαντινής αριστοκρατίας και τις κοινωνικές δυνάμεις που αλληλεπιδρούν και που θα φέρουν τελικά τις 2 πτώσεις της αυτοκρατορίας στους επόμενους αιώνες. Ακόμα η γλώσσα της μετάφρασης είναι στρωτή και ευνόητη ενώ για τις «τεχνικές» λεπτομέρειες του κειμένου υπάρχουν κατατοπιστικές υποσημειώσεις που δεν φτάνουν στην υπερβολή. Ακόμα η εισαγωγή δίνει κατατοπιστικές πληροφορίες για την πολιτική κατάσταση το Βυζάντιο του ΙΑ" αιώνα. Στα συν του βιβλίου και η παράλληλη παράθεση του πρωτότυπου κειμένου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου