γράφει η Νότα Χρυσίνα
Ο Γιάννης Τσαρούχης υπήρξε «ελληνικός» όπως και ο Καβάφης. Όποιος
ορίζει τον εαυτό του ως ελληνικό είναι φορέας του πνεύματος του ελληνισμού που
δεν περιορίζεται μέσα στα στενά εθνικά σύνορα. Έχει επιρροές από την
αρχαιότητα, το Βυζάντιο, την νεότερη λαϊκή τέχνη αλλά και την ελληνικότητα όπως
την προσέλαβε η αναγεννησιακή Δύση.
Έζησε στην Γαλλία και αποσύρθηκε εκεί θέλοντας να γνωρίσει
την κλασική ζωγραφική της Γαλλίας και της Ιταλίας που υπήρχε στα μουσεία των
χωρών αυτών. Η Αναγέννηση, όπως είναι
γνωστό, στηρίχθηκε στον αρχαιοελληνικό κλασικισμό και τα πνευματικά ιδεώδη που ενσωμάτωναν
και το σωματικό κάλλος αλλά και την αρμονία.
Ωστόσο, ο Τσαρούχης υπήρξε μαθητής του Κόντογλου και βοηθός
του. Κατά δική του ομολογία ήταν βαθύτατα επηρεασμένος από την Ορθοδοξία. Σε
συνέντευξή του λέει χαρακτηριστικά «είμαι βαθύτατα επηρεασμένος από την
Ορθόδοξη Εκκλησία, τη μουσική της, τη θεολογία της, αλλά αυτό δεν το δείχνω
κάνοντας πράγματα βυζαντινίζοντα, τα οποία άλλωστε έμαθα από τον Κόντογλου που
ήταν δάσκαλός μου και ήμουν βοηθός του. Είναι μια ζωντανή θρησκεία και μια
ζωντανή φιλοσοφία που συνεχίζονται ακόμη και σε αυτούς που λένε ότι δεν
πιστεύουν. Είναι σπουδαίος ο πολιτισμός ο βυζαντινός που ζει ζωντανά σήμερα και
εξελίσσεται μαζί με τη ζωή.»
Ο Γιάννης Τσαρούχης μελετά τον άνθρωπο και την φύση. Αγαπά
την φιλοσοφία και διδάσκεται από τους τραγικούς αλλά και τον Νίτσε. Λέει χαρακτηριστικά
«Οι μεγάλοι τραγικοί με έχουν επηρεάσει πολύ μου έδειξαν τη ζωή όπως είναι. Ο
φιλόσοφος Νίτσε με επηρέασε πολύ και μου έδωσε ωραίες συμβουλές και ωραίες
διαφωνίες μαζί του».
Ο Τσαρούχης εκφράζει με το έργο του την νεοελληνική
ταυτότητα που μοιάζει να διχάζεται ανάμεσα στην Δύση και την Ανατολή. Ωστόσο, ο
ίδιος διευκρινίζει « Δύο είναι οι βασικές αναζητήσεις μου παρόλες τις χίλιες
διαφορές που παρουσιάζουν τα έργα μου μεταξύ τους. Η μία είναι νεοκλασική και
προσπαθεί να αφομοιώσει το αρχαίο κλασικό ιδεώδες, όπως το εξέφρασε το Μπαρόκ
και η Αναγέννηση. Η άλλη μου τάση είναι να εκφράσω όλες μου τις αντιρρήσεις για
το ίδιο το ιδανικό μου.»
Η Δύση
ενδιαφέρει τον Τσαρούχη κυρίως μέσα από την Αναγέννηση που είναι η πρόσληψη των
ελληνικών ιδεωδών της κλασικής αρχαιότητας. Η Δύση είναι η νέα πατρίδα του
πολιτισμού στην σύγχρονη εποχή. Ο Τσαρούχης δεν είναι μιμητής της Δύσης αλλά
δημιουργός και φορέας του ελληνικού εκείνου χαρακτηριστικού της δημιουργικής αφομοίωσης, χαρακτηριστικό που έκανε τους Έλληνες να
δημιουργήσουν αυτόν τον έξοχο πολιτισμό στην αρχαιότητα.
Η καθαρή ματιά του τον κάνει να βλέπει με παιδική ματιά την
ζωή κάτι που είχε παρατηρήσει και ένας Αιγύπτιος ιερέας απευθυνόμενος στον Σόλωνα : «Ὦ
Σόλων, Σόλων, Ἕλληνες ἀεί παῖδές ἐστε, γέρων δέ Ἕλλην οὐκ ἔστιν», δηλ. «Σόλωνα,
Σόλωνα, εσείς οι Έλληνες μένετε πάντα παιδιά και δεν υπάρχει κανένας γέροντας
Έλληνας». «Νέοι ἐστέ τάς ψυχάς πάντες. Οὐδεμίαν
γάρ ἐν αὐταῖς ἔχετε δι’ ἀρχαίαν ἀκοήν παλαιάν δόξαν οὐδέ μάθημα χρόνῳ πολιόν οὐδέν»,
δηλ. «Νέοι είστε στις ψυχές σας όλοι. Γιατί δεν έχετε πεποιθήσεις ριζωμένες σε
κληρονομικές δοξασίες ούτε γνώσεις γερασμένες». Με τον ίδιο τρόπο και ο
Τσαρούχης λέει για την τέχνη «Είναι
εξομολόγηση προς την αγάπη, προς τη ζωή την οποία η ζωή η ίδια μας υπαγορεύει.
Κάθε συγκίνηση, κάθε μεταφυσική χαρά που ένιωσα από το θαύμα της ζωής και της
δημιουργίας προσπαθώ να τις εκφράσω. Αλλά αυτό το πράγμα η κοινωνία για να
είναι πιο ήσυχη και κατά τη φαντασία της πιο προστατευμένη το απαγορεύει. Τα
πράγματα μας καλούν σε μια μέθη, σε έναν ενθουσιασμό και σε ένα παραλήρημα. Το
να ελευθερώνεται κανείς από τους φόβους και να εκφράζει αυτό το παραλήρημα
είναι νομίζω αυτό που ονομάζω εξομολόγηση του καλλιτέχνη. Και γενικώς να ενώνω
τη ζωή μου με την παιδική μου ζωή, να μη χωρίζεται με ένα παραπέτασμα σιδερένιο
η παιδική ζωή με τη ζωή του ενηλίκου».
Αυτό είναι ο Τσαρούχης ως προς την ελληνικότητα την οποία
περιγράφει εξαίσια στο ποίημά του «Επιτύμβιον Aντιόχου, βασιλέως Kομμαγηνής» ο
Κωνσταντίνος Καβάφης περιγράφοντας την ιδιότητα του Έλληνα σε κάθε εποχή. Το
ποίημα καταλήγει με τους στίχους που εδώ θα ήθελα να αφιερώσω στον Γιάννη
Τσαρούχη
«…Υπήρξε δίκαιος, σοφός, γενναίος.
Υπήρξεν έτι το άριστον εκείνο, Ελληνικός—
ιδιότητα δεν έχ’ η ανθρωπότης τιμιοτέραν·
εις τους θεούς ευρίσκονται τα πέραν.»
Ο Γιάννης Τσαρούχης, του Αθανασίου, (Πειραιάς 13 Ιανουαρίου 1910 - Αθήνα 20 Ιουλίου 1989) ήταν ζωγράφος και σκηνογράφος. Τα πρώτα του έργα τα εξέθεσε το 1929 στο "Άσυλο Τέχνης". Η επιτυχία που σημείωσε τον οδήγησε στη συνέχεια να φοιτήσει στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών του Μετσόβιου Πολυτεχνείου (1929 - 1935) με καθηγητές τους Ιακωβίδη, Βικάτο και Παρθένη. Παράλληλα μαθήτευσε κοντά στον Κόντογλου (1931 - 1934), ο οποίος τον μύησε στη βυζαντινή αγιογραφία, ενώ μελέτησε την λαϊκή αρχιτεκτονική και ενδυμασία. Μαζί με τους Πικιώνη, Κόντογλου και Αγγ. Χατζημιχάλη πρωτοστάτησε στο αίτημα της εποχής για την ελληνικότητα της τέχνης.
Την περίοδο 1935-1936, αφού πρώτα επισκέφτηκε την Κωνσταντινούπολη, ταξίδεψε στο Παρίσι και στην Ιταλία. Επισκεπτόμενος τα διάφορα μουσεία ήρθε σε επαφή με δημιουργίες της Αναγέννησης και του Ιμπρεσιονισμού καθώς και με τα σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής του. Ανακάλυψε το έργο του Θεόφιλου και γνώρισε καλλιτέχνες όπως ο Ματίς και ο Τζακομέτι.
Ο Γιάννης Τσαρούχης γεννήθηκε στον Πειραιά το 1910, όντας ο δεύτερος υιός του εμπόρου εξ Αρκαδίας Αθανασίου Τσαρούχη και της Μαρίας Μοναρχίδη με καταγωγή από ταΨαρά. Το νεοκλασικό κτίριο στο οποίο είδε για πρώτη φορά το φως, στη συμβολή της λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου με την οδό Λουκά Ράλλη δεν υφίσταται πια. Μέρος των παιδικών του χρόνων (1920-1925), ο μεγάλος αυτός Πειραιώτης ζωγράφος, το πέρασε στην πολυτελή οικία (έπαυλη) της οικογενείας Μεταξά, κοντά στη θεία του Δέσποινα Μεταξά, η οποία ήταν αδερφή της μητέρας του. Παρότι η οικογένεια Τσαρούχη μετακόμισε το 1927 στην Αθήνα, ο Πειραιάς ρίζωσε βαθιά μέσα στον καλλιτέχνη, τόσο για το μεγαλοαστικό περιβάλλον στο οποίο ανατράφηκε και τον επηρέασε καλλιτεχνικά, όσο και για τις φτωχές λαϊκές συνοικίες όπου συχνά πραγματοποιούσε αποδράσεις κατά τα παιδικά του χρόνια. Το 1938, δύο χρόνια μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα πραγματοποίησε την πρώτη του ατομική έκθεση στο κατάστημα Αλεξοπούλου της οδού Νίκης στηνΑθήνα με έργα που παρουσίαζαν ιδιαίτερη προσωπικότητα που εξήραν οι τότε τεχνοκριτικοί Παπαντωνίου και Καπετανάκης.
Το 1940 επιστρατεύτηκε και υπηρέτησε στο Μηχανικό. Στα χρόνια της Κατοχής, ίδρυσε μια ιδιωτική σχολή ζωγραφικής, όπου φοίτησαν για μικρό χρονικό διάστημα αρκετοί νέοι, που αργότερα έγιναν δόκιμοι ζωγράφοι[1], όπως ο Κοσμάς Ξενάκης, ο Μίνως Αργυράκης, ο Νίκος Γεωργιάδης, αλλά και η Ροζίτα Σώκου. Το 1947 πραγματοποίησε 2 ατομικές εκθέσεις με υδατογραφίες και θεατρικά προσχέδια. Το 1950μετέβη εκ νέου στο Παρίσι όπου ένα χρόνο μετά,το 1951, εξέθεσε στο Παρίσι και στο Λονδίνο στη "Ρέτφρη Γκάλερυ", ενώ το 1953 υπέγραψε συμβόλαιο με τη γκαλερί Ιόλας της Ν. Υόρκης. Το 1956 υπήρξε υποψήφιος για το βραβείο Γκούγκενχαϊμ και το 1958 πήρε μέρος στηΜπιενάλε της Βενετίας. Το 1967 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Το 1982 εγκαινιάστηκε το Μουσείο Γιάννη Τσαρούχη στο Μαρούσι, στο σπίτι του καλλιτέχνη, που ο ίδιος μετέτρεψε σε Μουσείο παραχωρώντας την προσωπική συλλογή των έργων του. Παράλληλα λειτουργεί το Ίδρυμα Τσαρούχη με σκοπό τη διάδοση του έργου του ζωγράφου....
Παράλληλα με τη ζωγραφική ο Γιάννης Τσαρούχης ασχολήθηκε και με τη θεατρική σκηνοθεσία και μάλιστα από το 1928. Σχεδίασε σκηνικά και ενδυμασίες για τα θέατρα "Εθνικό" ή "Βασιλικό", "Κοτοπούλη", "Δημοτικό" Πειραιώς κ.ά. ειδικά πρόζας καθώς και για το κλασσικό έργο "Ρωμαίος και Ιουλιέττα" που ανεβάσθηκε το 1954, στο τότε Βασιλικό κήπο και σήμερα "Εθνικό".
Στο έργο του Γιάννη Τσαρούχη εκφράζεται κυρίως η χαρά και το θαύμα της ζωής. Προσπάθησε να ισορροπήσει τις μεγάλες παραδόσεις και να συλλάβει τις αιώνιες καλλιτεχνικές αξίες. Οι πίνακές του περικλείουν αφομοιωμένα πολλά λαϊκά και λαογραφικά στοιχεία ιδιαίτερα του λιμένος του Πειραιά. Θεωρείται από τους μεγαλύτερους σύγχρονους Έλληνες ζωγράφους με διεθνή προβολή και ιδιαίτερα στη Γαλλία. Παράλληλα όμως εργάσθηκε και ως σκηνογράφος τόσο σε ελληνικά όσο και σε ξένα θέατρα με μεγάλη πάντα επιτυχία. Σ΄ αυτόν οφείλεται η καθιέρωση, σχεδόν σε όλες τις σκηνές του ελληνικού κινηματογράφου που γυρίστηκαν σε λαϊκά κέντρα, της παρουσίας του ναύτη είτε σε χορό είτε όχι, θεωρούμενη μάλιστα και απαραίτητη. Το 1977 ανέβασε ο ίδιος τις Τρωάδες του Ευριπίδη σε δική του νεοελληνική απόδοση με δική του διδασκαλία & σκηνογραφία.
Δικτυογραφία
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου