O θεατρικός συγγραφέας Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (1564-1616)

 Πηγή:http://christosvoulgaris.blogspot.gr/2013/06/o-1564-1616.html

Ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (αγγλικά: William Shakespeare, ήταν ένας από τους σπουδαιότερους ποιητές και θεατρικούς συγγραφείς. Θεωρείται μια από τις κορυφαίες μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου, ενώ τα θεατρικά του παίζονται έως σήμερα, διατηρώντας αμείωτο το ενδιαφέρον. Ο Σαίξπηρ κατάφερε να χειριστεί με απόλυτη δεξιοτεχνία τόσο την κωμωδία όσο και το δράμα και την τραγωδία. Τα έργα του διαπνέονται από μία βαθειά κατανόηση της ανθρώπινης φύσης και παραμένουν επίκαιρα. Η επίδραση του, ειδικότερα στην αγγλική λογοτεχνία, θεωρείται τεράστια.

Βιογραφία

Το σπίτι που γεννήθηκε ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ στο Στράτφορντ (αμφισβητείται ωστόσο αν ο Σαίξπηρ του Statford συνδέεται πράγματι με το θεωρούμενο σήμερα ως σαιξπηρικό έργο). Πολλοί ιστορικοί συμφωνούν πως ο ηθοποιός, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Ουίλλιαμ Σαίξπηρ αποτελεί πράγματι ένα και μοναδικό πρόσωπο, όπως πιστοποιούν σημαντικά ιστορικά ευρήματα.

Ο Σαίξπηρ γεννήθηκε στην πόλη Stratford-upon-Avon (ή απλά Stratford) τον Απρίλιο του 1564. Πατέρας του ήταν ο John Shakespeare, πετυχημένος έμπορος και μητέρα του η Mary Arden, κόρη εύπορης οικογένειας. Ο πατέρας του Σαίξπηρ, συμμετείχε για ένα διάστημα στις δημόσιες υποθέσεις, ασκώντας καθήκοντα δημοτικού συμβούλου περίπου στα 1560, θέση που αργότερα έχασε καθώς κατηγορήθηκε για παράνομο εμπόριο. Έχει επικρατήσει να θεωρείται ως ημερομηνία γέννησης του Σαίξπηρ η 23η Απριλίου. Η ακριβής όμως ημερομηνία παραμένει έως σήμερα άγνωστη. Η μόνη γνωστή πληροφορία που υπάρχει σχετικά, είναι πως η βάφτισή του έγινε στις 26 Απριλίου, όπως καταγράφεται στα μητρώα εκκλησίας του Στράτφορντ. Επιπλέον είναι γνωστό πως την εποχή εκείνη, η τελετή της βάφτισης γινόταν λίγες μόνο ημέρες μετά τη γέννηση.

Για την παιδική ηλικία του Σαίξπηρ ελάχιστα είναι γνωστά. Θεωρείται πιθανό πως έλαβε την εκπαίδευσή του στο σχολείο του Στράτφορντ, όπου πρέπει να ήρθε σε επαφή με την κλασική λογοτεχνία και τα λατινικά. Έχοντας μελετηρό χαρακτήρα, ο Σαίξπηρ διάβαζε πολύ στα νεανικά του χρόνια, αν και δεν έγραφε πολύ. Κανένα στοιχείο δεν μπορεί να πιστοποιήσει κατά πόσον η εκπαίδευσή του συνεχίστηκε αργότερα.

Στις 28 Νοεμβρίου του 1582 ο Σαίξπηρ παντρεύτηκε την Anne Hathaway, οκτώ χρόνια μεγαλύτερή του και ήδη τριών μηνών έγκυο όταν παντρεύτηκαν. Ο γάμος τους έγινε στο ναό Grafton κοντά στην πόλη του Statford. Μαζί απέκτησαν τρία παιδιά. Στις 26 Μαΐου του 1583 βαπτίστηκε η κόρη τους Susanna ενώ στις 2 Φεβρουαρίου του 1585 καταγράφεται η βάπτιση των δύο δίδυμων παιδιών τους, του Χάμνετ και της Ιουδήθ.

Ο Σαίξπηρ κατά καιρούς υπέφερε πολύ από φτώχεια. Μολοταύτα είχε τις φιλοδοξίες του και ήλπιζε. Το 1587 πήγε στο Λονδίνο για να προσπαθήσει να καλυτερέψει την οικονομική του κατάσταση. Διαφορετικές εκτιμήσεις κάνουν λόγο για φυγή του από το Statford με την κατηγορία κλοπής ή για συνεχείς μετακινήσεις του στη χώρα με την ιδιότητα του δασκάλου. Η υπογραφή του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (από τη διαθήκη του).

Στο Λονδίνο, ο Σαίξπηρ έδειξε ενδιαφέρον για το θέατρο. Επειδή δεν είχε τα μέσα να πληρώνει για τα εισιτήρια, προσπαθούσε να κερδίζει χρήματα κρατώντας τα άλογα των θεατών του θεάτρου. Αργότερα έγινε ηθοποιός, και αφού απέκτησε αρκετή πείρα, άρχισε να βοηθά θεατρικούς συγγραφείς στο γράψιμο των χειρογράφων. Με το ανέβασμα του πρώτου του έργου "Αγάπης Αγώνας Άγονος", περί τα 1590, άρχισε τη σταδιοδρομία του.

Το 1594 ο Σαίξπηρ εμφανίζεται να συμμετέχει στη θεατρική ομάδα Lord Chamberlain's Men, η οποία χρηματοδοτείται από τον λόρδο Chamberlain. Ο θίασος αυτός θεωρείται πως είχε σημαντική αναγνώριση καθώς το 1603 ο νέος μονάρχης, James I, συνέχισε να τον συντηρεί οικονομικά αφού μετονομάστηκε σε King's Men. Ο Σαίξπηρ συμμετείχε ως ηθοποιός και θεατρικός συγγραφέας. Αρκετά νομικά έγγραφα της εποχής που διασώζονται πιστοποιούν πως στη διάρκεια αυτής της περιόδου ο Σαίξπηρ κέρδισε αρκετά χρήματα. Αναφέρονται χαρακτηριστικά η απόκτηση του σπιτιού του (New Place) στο Στράτφορντ, το 1597, το οποίο ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο σπίτι στην περιοχή καθώς και η αγορά έκτασης στο Blackfriars του Λονδίνου. Παράλληλα φέρεται ως συνιδιοκτήτης του θεάτρου Globe στο Λονδίνο. Την ίδια περίοδο θεωρείται πως είναι γραμμένα μερικά από τα πιο γνωστά του έργα, μεταξύ των οποίων οι τραγωδίες Αντώνιος και Κλεοπάτρα, Ιούλιος Καίσαρ, Άμλετ, Βασιλιάς Ληρ, Μακβεθ και Οθέλλος.

Τα πρώτα σονέτα του Σαίξπηρ δημοσιεύτηκαν το 1609, αν και γράφτηκαν λίγα χρόνια νωρίτερα και αποτελούσαν ως επί το πλείστον ερωτικά ποιήματα. Τα τελευταία οκτώ χρόνια της ζωής του καταγράφονται μόλις τέσσερα θεατρικά του έργα εκ των οποίων το τελευταίο είναι ο Ερρίκος ο Η' , του 1613. Μετά το 1613, ο Σαίξπηρ διέκοψε τη συγγραφή και αποσύρθηκε σε ένα ωραίο καινούργιο σπίτι του Stratford. Όμως πρόλαβε να αφήσει πίσω του ένα εντυπωσιακό αριθμό έργων. Πέθανε στις 23 Απριλίου του 1616 και ο τάφος του βρίσκεται στο ιερό της εκκλησίας της Αγίας Τριάδας του Statford. Ο ενταφιασμός του στο ιερό ήταν μια ιδιαίτερη τιμή που του έγινε όμως όχι λόγω της συγγραφικής του ιδιότητας, αλλά διότι είχε εξαγοράσει ένα μερίδιο της εκκλησίας έναντι 440 λιρών, ποσού σημαντικό για την εποχή.

Στον τάφο του Σαίξπηρ τοποθετήθηκε έπειτα από δική του επιθυμία η παρακάτω επιγραφή:

Good friend, for Jesus' sake forbear,

To dig the dust enclosed here

Blest be the man that spares these stones,

But cursed be he that moves my bones.

και σε ελεύθερη μετάφραση:

Καλέ φίλε, στο όνομα του Θεού συγκρατήσου,

Στο να σκάψεις τη σκόνη που εσωκλείεται εδώ.

Ευλογημένος όποιος ήσυχες αφήσει αυτές τις πέτρες,

Καταραμένος όμως όποιος ανακινήσει τα κόκκαλα μου.

Σχετικά με την επιγραφή αυτή, καλλιεργήθηκε ένας μύθος σύμφωνα με τον οποίο, αδημοσίευτα έργα του Σαίξπηρ πιθανόν να βρίσκονται εντός του τάφου. Μέχρι σήμερα δεν έχει αποπειραθεί να διαπιστωθεί η αλήθεια αυτής της υπόθεσης.

Το πρόβλημα της ταυτότητας του Σαίξπηρ

Τα τελευταία χρόνια, συγγραφείς όπως ο Ουώλτ Ουίτμαν, ο Μαρκ Τουέην ή ο Χένρυ Τζέημς, αλλά και προσωπικότητες όπως ο Σίγκμουντ Φρόυντ εξέφρασαν τη δυσπιστία τους σχετικά με την υπόθεση πως ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ του Statford ταυτίζεται με τον συγγραφέα που έδωσε τα σαιξπηρικά έργα. Ο σκεπτικισμός αυτός στηρίζεται σε διάφορες ενδείξεις μεταξύ των οποίων η απουσία κάποιου βιβλίου ή χειρόγραφου έργου στην - κατά τα άλλα λεπτομερή - διαθήκη του.

Πολλοί αποδίδουν αυτήν την διαφωνία στην γενική έλλειψη και ασάφεια γύρω από πολλά ιστορικά στοιχεία της περιόδου κατά την οποία έζησε ο Σαίξπηρ. Ακόμη και το πορτραίτο του στην εθνική πινακοθήκη (National Portrait Gallery) του Λονδίνου αμφισβητείται έντονα πως απεικονίζει πράγματι τον Σαίξπηρ ενώ και ένα δεύτερο διάσημο πορτραίτο του αποδείχθηκε με την βοήθεια χημικής ανάλυσης ότι στην πραγματικότητα δημιουργήθηκε τον 19ο αιώνα. Ορισμένοι μελετητές του έργου που αποδίδεται στον Σαίξπηρ, θεωρούν πως ένα μέρος του πιθανά ανήκει σε άλλους συγγραφείς, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται συχνά ο Φράνσις Μπέηκον, ο Κρίστοφερ Μάρλοου καθώς και ο 6ος κόμης του Derby William Stanely. Ο Edward de Vere, 17ος κόμης της Οξφόρδης, θεωρείται επίσης ένας από τους πιθανούς συγγραφείς κάποοιων έργων που αποδίδονται στον Σαίξπηρ. Ιστορικά στοιχεία γύρω από την ύπαρξη του κόμη de Vere έγιναν γνωστά περίπου το 1920 και αρκετοί πιστεύουν πως τα γεγονότα της ζωής του εμφανίζουν ομοιότητες με καταστάσεις που αποτυπώνονται και στο έργο του Σαίξπηρ.

Η πλειοψηφία των ακαδημαϊκών μελετητών δεν δέχεται τις παραπάνω εκτιμήσεις, ωστόσο θεωρεί πιθανό το ενδεχόμενο ο Σαίξπηρ να μην αποτελεί και τον μοναδικό συγγραφέα των έργων του, δεδομένου ότι την εποχή εκείνη πολλοί δραματουργοί και θεατρικοί συγγραφείς συνεργάζονταν στενά μεταξύ τους.

Έργο

Η γνώση της ανθρώπινης φύσης, το πλούσιο λεξιλόγιό του και η βαθειά αντίληψη της δραματικής τέχνης, έδωσαν την ικανότητα στον Σαίξπηρ να γράψει θεατρικά έργα που είναι εξίσου επίκαιρα και συγκινητικά όπως και στην εποχή που γράφτηκαν. Τα ιστορικά του δράματα δίνουν μια διαυγή εικόνα της Αγγλικής ιστορίας. Οι κωμωδίες του εκτείνονται από τη γελωτοποιία του Πακ στο Όνειρο Θερινής Νυκτός, ως το πιο λεπτό χιούμορ των έργων του που περιγράφουν τα ήθη της εποχής. Χρησιμοποίησε τη βαθειά του δραματική αντίληψη στις μεγάλες του τραγωδίες, όπως ο "Άμλετ", ο "Οθέλος", "Μάκβεθ" και "Βασιλιάς Ληρ".

Τα έργα του Σαίξπηρ έχουν παιχτεί και παίζονται στα θέατρα όλου του κόσμου συνεχώς από την πρώτη τους παράσταση, ενώ πολλά εξ αυτών έχουν μεταφερθεί και στη μικρή και μεγάλη οθόνη. Η πρώτη έκδοση του πλήρους έργου του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ χρονολογείται στα 1623 και διατηρείται σήμερα στην βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Τα έργα του κατά παράδοση διακρίνονται σε τραγωδίες, κωμωδίες και ιστορικά. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλές από τις ακριβείς χρονολογίες των έργων του Σαίξπηρ δεν είναι μέχρι σήμερα γνωστές.

Κωμωδίες

* Η Κωμωδία των Παρεξηγήσεων, (έτος συγγραφής, περίπου 1592-1593)

* Το Ημέρωμα της Στρίγγλας, (έτος συγγραφής, περίπου 1593-1594)

* Οι Δύο Άρχοντες της Βερόνας, (έτος συγγραφής, περίπου 1593-1594)

* Αγάπης Αγώνας Άγονος, (έτος συγγραφής, περίπου 1594-1595)

* Όνειρο Θερινής Νυκτός, (έτος συγγραφής, περίπου 1595-1596)

* Ο Έμπορος της Βενετίας, (έτος συγγραφής, περίπου 1596-1597)

* Πολύ κακό για το τίποτα, (έτος συγγραφής, περίπου 1598-1599)

* Όπως σας αρέσει, (έτος συγγραφής, περίπου 1599-1600)

* Δωδέκατη νύχτα, (έτος συγγραφής, περίπου 1599-1600)

* Οι Εύθυμες Κυράδες του Ουίντσορ, (έτος συγγραφής, περίπου 1600-1601)

* Τέλος καλό, όλα καλά, (έτος συγγραφής, περίπου 1602-1603)

* Με το ίδιο μέτρο, (έτος συγγραφής, περίπου 1604-1605)

* Περικλής, (έτος συγγραφής, περίπου 1608-1609)

* Το χειμωνιάτικο παραμύθι, (έτος συγγραφής, περίπου 1610-1611)

* Η Τρικυμία (έτος συγγραφής, περίπου 1611-1612).

* Η παραπάνω σειρά χρονικής περιόδου συγγραφής κάθε έργου είναι αυτή που δημοσιεύθηκε στο ομώνυμο βιβλίο Σαίξπηρ του Ε.Κ. Chambers (1930) και που αναδημοσίευσε σε εδική έκδοση "Απαντα Σαίξπηρ" η ελληνική εφημερίδα "Το Βήμα" (2009)

Ιστορικά έργα

* Βασιλιάς Ιωάννης

* Ριχάρδος ο Β'

* Ερρίκος ο Δ' (πρώτο μέρος)

* Ερρίκος ο Δ' (δυέτερο μέρος)

* Ερρίκος ο Ε'

* Ερρίκος ο Στ' (πρώτο μέρος)

* Ερρίκος ο Στ' (δεύτερο μέρος)

* Ερρίκος ο Στ' (τρίτο μέρος)

* Ριχάρδος ο Γ'

* Ερρίκος ο Η'

Τραγωδίες

* Τρωίλος και Χρυσηίδα

* Κοριολανός

* Τίτος Ανδρόνικος

* Ρωμαίος και Ιουλιέτα

* Τίμων ο Αθηναίος

* Ιούλιος Καίσαρας

* Μάκβεθ

* Άμλετ

* Βασιλιάς Ληρ

* Οθέλλος

* Αντώνιος και Κλεοπάτρα

* Κυμβελίνος (λογίζεται σήμερα ως κωμωδία)

Ποιήματα

Στο λογοτεχνικό έργο του Σαίξπηρ περιλαμβάνονται ακόμα:

* Σονέτα

* Μεγαλύτερης έκτασης ποιήματα:

o Αφροδίτη και Άδωνις

o Ο βιασμός της Λουκρητίας

o Ο περιπαθής προσκυνητής

o Ο φοίνικας και η τρυγόνα

o Το παράπονο ενός εραστή

Ελληνικές μεταφράσεις

Από τον Άμλετ

* Ἡ τρικυμία: Δρᾶμα Ουϊλιέλμου Σαίξπηρ, μετάφρασις Ἰ. Πολυλᾶ, (Ιάκωβος Πολυλάς), Κέρκυρα, 1855.

* Ἁμλέτος, βασιλόπαις τῆς Δανίας: Τραγωδία τοῦἄγγλου Σαιξπήρου,ἐνστίχως μεταφρασθεῖσαὑπό Ἰωάννου Ἠ. Περβάνογλου (Ιωάννης Περβάνογλου) Αθήνα: Τυπ. Νικολαΐδου Χ. Φιλαδελφέως 1858.

* Σαικσπείρου, ὁ Βασιλεύς Λήρ -- μελέτη Σ. Ν. Βασιλειάδη, (Σπυρίδων Βασιλειάδης), Αθήνα: Τυπ. Περρῆ & Βάμπα, 1870.

* Ἡ τρικυμία: Δρᾶμα Σαιξπήρου εἰς πράξεις πέντε, ἐκ τοῦ ἀγγλικοῦ κειμένου μετάφρασις ὑπό Παντολέοντος Καβάφη; (Παντολέων Καβάφης), Κωνσταντινούπολη: Τυπ. Βουτυρᾶ 1874.

* Ριχάρδος ὁ Γ' : Δράμα εἰς πράξεις πέντε, μεταφράσθη ὑπό Κλεάνθους Ν. Τριανταφύλλου : Κωνσταντινούπολη, Βουτυρᾶ, 1874.

* Ὁ ἔμπορος τῆς Βενετίας : Δρᾶμα εἰς πράξεις πέντε, ἐκδίδεται ὑπό Ι. Δ. Μανώλη, Κωνσταντινούπολη: Τυπ. Βουτυρᾶ, 1874.

* Σακσπείρου, Ρωμαῖος καί Ἰουλιέτα; ; Ὀθέλλος καί ὁ Βασιλεύς Λήρ, τραγωδίαι ἐκ τοῦ ἀγγλικοῦ μεταφρασθεῖσαι ὑπό Δημ. Βικέλα, Δημήτριος Βικέλας, Αθήνα, Τυπ. Περρῆ 1876.

* Ἡ δωδεκάτη νύχτα: Δρᾶμα εἰς πράξεις πέντε, Παντολέων Καβάφης, Κωνσταντινούπολη: Τυπ. Βουτυρᾶ, 1881.

* Ἀντώνιος καί Κλεοπάτρα: Δρᾶμα εἰς πράξεις πέντε, μεταφρασθέν ἐκ τῆςἀγγλικῆς ὑπό Μ. Ν. Δαμιράλη, Μιχάλης Δαμιράλης, Αθήνα: 1882.

* Σαικσπείρου, ὁ ἔμπορος τῆς Βενετίας: Ἀποσπάσματα ἐξ ἀνεκδότου, μετάφραση Δημήτριος Βικέλας, Αθήνα, 1883.

* Ὀθέλλος, ἤτοι ὁ Μαῦρος τῆς Ἑνετίας, τραγῳδία τοῦ ἄγγλου Σαιξπήρου,ἐκδίδοται ὑπό Δ. Ἀντωνοπούλου, Αθήνα, 1883.

* Κοριολανός: Δρᾶμα εἰς πράξεις πέντε, Μιχάλης Δαμιράλης, Αθήνα, Παρνασσός, 1883.

* Ὀθέλλος: Τραγωδία, Δημήτριος Βικέλας, Αθήνα: Τυπ. Κορομηλᾶ, 1885.

* Ἰούλιος Καῖσαρ: Τραγῳδία εἰς πράξεις 5, μεταφρασθεῖσα ἐκ τῆς ἀγγλικῆςὑπό Μ. Ν. Δαμιράλη, Αθήνα: Τυπ. Παπαλεξανδρῆ, 1886.

* Ἁμλέτος: Τραγῳδία Σαικσπείρου,ἔμμετρος μετάφρασις μέ προλεγόμενα καί σημειώσειςἸακ. Πολυλά (Ιάκωβος Πολυλάς, Αθήνα, 1889.

* Ἃμλετ: Τραγῳδία εἰς πράξεις πέντε, μεταφρασθεῖσα ἑκ τοῦ ἀγγλικοῦ ὑπό Μιχ. Ν. Δαμηράλη, (Μιχάλης Ν. Δαμιράλης), Αθήνα, 1890.

* Σαικσπείρου: Τραγωδίαι Δημήτριος Βικέλας. Περιεχόμενα: τ.Α'. Ρωμαίος και Ιουλιέτα - τ.Δ'. Μάκβεθ - τ.Ε'. Αμλέτος - τ.ΣΤ'. Ο έμπορος της Βενετίας, Αθήνα, 1882-1890.

* Ἡ περίφημη ἱστορία τοῦ ἐμπόρου τῆς Βενετίας...καί τό κέρδισμα τῆς πεντάμορφης νύφης Πορσίας μέ την ἐκλογή τῶν τριῶν κουτιῶν, γραμμένηἀπό τόν ἄγγλο ποιητή Γουΐλλιαμ Σαιξπῆρο, μεταφρασμένη πιστά καί ρυθμικά ἀπό τόν Ἀλέξ. Πάλλη, Αλέξανδρος Πάλλης, Ἑστία, 1894.

* Σαικσπείρου, δράματα: Μάκβεθ, ἐμμέτρως μεταφρασθέντα ἐκ τοῦἀγγλικοῦ ὑπό Δημητρίου Βικέλα, Δημήτριος Βικέλας, Αθήνα, Τυπ. Κασδόνη, 1896.

* Χάμλετ: Τραγῳδία εἰς πράξεις πέντε, μεταφρασθεῖσα ἐκ τοῦ ἀγγλικοῦ ὑπό Μ. Ν. Δαμιράλη μετά μελέτης περί τοῦ ποιητοῦ, Μιχάλης Δαμιράλης, Αθήνα, 1900.

* Κυμβελῖνος: Τραγῳδία εἰς πέντε πράξεις, μεταφρασθεῖσα ἐκ τῆς ἀγγλικῆςὑπό Μιχ. Ν. Δαμιράλη, Μιχάλης Δαμιράλης, Αθήνα, 1903.

* Σαικσπείρου, ἀριστουργήματα, κατ' ἔμμετρον μετάφρασιν Ἀγγ. Βλάχου, Άγγελος Βλάχος, Αθήνα, 1905.

* Ριχάρδος ὁ Γ' : Τραγῳδία εἰς πράξεις πέντε, μεταφρασθεῖσα ἐκ τῆςἀγγλικῆς ὑπό Μιχαήλ Ν. Δαμιράλη, Μιχάλης Δαμιράλης, Αθήνα, 1909.

* Ὁ Ὀθέλλος, ὁ Μαῦρος τῆς Βενετίας, τραγῳδία τοῦ Γουΐλιαμ Σαίξπηρ, μεταφρασμένη ἀπό τόν Κωνσταντῖνο Θεοτόκη, Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Αθήνα : Βασιλείου, 1915.

* Ὁ Βασιλεύς Λήρ: Τραγωδία εἰς πράξεις πέντε, μετάφραση Μ. Αὐγέρη, Μάρκος Αυγέρης, Φέξης, 1916.

* Ἡ τρικυμία: Τραγῳδία τοῦΓουλιέλμου Σαίξπηρ = The tempest, μεταφρασμέναἀπό τόν Κωνσταντῖνο Θεοτόκη, Κωνσταντίνος Θεοτόκης,Ἀλεξάντρεια, Γραμμάτης, 1916.

* Ὁ ἔμπορος τῆς Βενετίας: Δρᾶμα εἰς πράξεις πέντεμ μετάφραση Μ. Αὐγέρη, Μάρκος Αυγέρης, Αθήνα: Φέξης 1916.

* Μάκβεθ: Τραγωδία, Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Αθήνα, Ἐλευθερουδάκης, 1923.

* Ὄνειρο καλοκαιρινῆς νυχτιᾶς, μετάφραση Βασίλης Ρώτας, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1928.

* Χειμωνιάτικο παραμῦθι, μετάφραση Σ. Κέντ, Ιωάννης Οἰκονομίδη, Αθήνα, Τυπ. Ζηκάκη, 1928.

* Ὁ Ἰούλιος Καίσαρας, μετάφραση Κώστας Καρθαίος, Τυπ. Δημητράκου, 1932.

* Ὁ ἔμπορος τῆς Βενετίας: Δρᾶμα εἰς πράξεις πέντε, μετάφραση Μάρκος Αυγέρης, Αθήνα, Βασιλείου, 1932.

* Βασιλέας Λήρ, μετάφραση Βασίλης Ρώτας, Αθήνα, Μουσικά Χρονικά, 1933.

* Οἱ κυράδες τοῦ Ουΐνζωρ: Κωμωδία, μετάφραση Νικόλαος Ποριώτης, Αθήνα, Γκοβόστης, 1938.

* Ὁ ἔμπορος τῆς Βενετίας: Κωμωδία, μετάφραση Αλέξανδρος Πάλλης, Αθήνα, Σαλίβερος, 1938.

* Πολύ κακό γιά τίποτε: Κωμωδία, μετάφραση Νικόλαος Ποριώτης, Αθήνα, Γκοβόστης, 1938.

* Ὁ Βασιλιᾶς Ριχάρδος ὁ Γ', μετάφραση Κώστας Καρθαίος, Αθήνα, Γραφεῖο Πνευματικῶν Ὑπηρεσιῶν, 1939.

* Ὃπως σᾶς ἀρέσει: Κωμῳδία, στή γλῶσσα μας ἀπό τόν Μ. Γ. Σκουλούδη (Μανώλης Σκουλούδης, Αθήνα, Πυρσός, 1940.

Πηγές

Δικτυακοί τόποι

Διάφορες παλιὲς ἑλληνικὲς μεταφράσεις (Βικέλα, Πολυλᾶ κλπ.) βρισκονταιἐδῶ μὲ ἀναζήτηση μὲ τὸν ὅρο "Σαίξπηρ", δωρεὰν σὲ μορφὴ pdf.

Open Source Shakespeare - Περιέχει όλα τα έργα του Σαίξπηρ.

Βρετανική βιβλιοθήκη - Περιέχει 93 πρωτότυπα κείμενα

Πηγές για τη διδασκαλία του Σαίξπηρ

Online θεατρικά έργα του Σαίξπηρ

Βιογραφία του Σαίξπηρ

Τα έργα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ

Τραγικά έργα

Ρωμαίος και Ιουλιέτα  · Μάκβεθ  · Βασιλιάς Ληρ  · Άμλετ  · Οθέλος  · Τίτος Ανδρόνικος  · Ιούλιος Καίσαρ  · Αντώνιος και Κλεοπάτρα  · Κοριολανός  · Τρωίλος και Χρυσηίδα  · Τίμων ο Αθηναίος

Κωμωδίες    

Όνειρο Θερινής Νυκτός  · Τέλος καλό, όλα καλά  · Όπως αγαπάτε  · Κυμβελίνος  · Αγάπης Αγώνας Άγονος  · Με το ίδιο μέτρο  · Ο Έμπορος της Βενετίας  · Οι εύθυμες κυράδες του Γουίνδσορ  · Πολύ κακό για το τίποτα  · Περικλής, ο πρίγκιπας της Τύρου  · Το ημέρωμα της στρίγκλας  · Η κωμωδία των παρεξηγήσεων  · Η Τρικυμία  · Δωδέκατη νύχτα  · Δυο άρχοντες από τη Βερόνα  · Οι δυο συγγενείς άρχοντες  · Χειμωνιάτικο παραμύθι

Ιστορικά έργα           

Βασιλιάς Ιωάννης  · Ριχάρδος ο Β'  · Ερρίκος ο Δ', μέρος 1  · Ερρίκος ο Δ', μέρος 2  · Ερρίκος ο Ε'  · Ερρίκος ο ΣΤ', μέρος 1  · Ερρίκος ο ΣΤ', μέρος 2  · Ερρίκος ο ΣΤ', μέρος 3  · Ριχάρδος ο Γ'  · Ερρίκος ο Η'

Ποιήματα και σονέτα           

Σονέτα του Σαίξπηρ  · Αφροδίτη και Άδωνις  · Η αρπαγή της Λουκρητίας  · Ο περιπαθής προσκυνητής · O Φοίνικας και η Χελώνα · Tο παράπονο ενός εραστή

Πηγή: http://www.hellenica.de/Theater/WilliamShakespeare.html

Hλίας Λάγιος " Ἰακώβου Πολυλᾶ «Προλεγόμενα»: Περιδιάβαση στὸ χῶρο τοῦ φανταστικοῦ"

Ἀπὸ Νέα Ἑστία, "Ἀφιέρωμα στὸν Σολωμό", τόμος 144ος, τεῦχος 1707, Δεκέμβριος 1998.

Θὰ ξεκινήσω αὐτὸ τὸ κείμενο μὲ τὴν κοινότερη καὶ εὐδαιμονέστερη τῶν δηλώσεων, ἀγαπῶ τὸν Σολωμό. Τὸν ἀγαπῶ μὲ τρόπο ὁ ὁποῖος πολλαπλῶς, διαρκῶς καὶ ἐναλλασσομένως μὲ καθορίζει. Αὐτὸ δὲν εἶναι παράξενο. Οἱ βέλτιστοι μεταγγίζουν κατιτὶς ἀπὸ τὸ θαῦμα καὶ στὴν πιὸ στενὴ καρδιά. Γιατί, αὐτὸ συμβαίνει, ὁ δρόμος τοῦ Θεοῦ στοιχειώνεται (πρῶτα καὶ πάνω ἀπ' ὅλα) ἀπὸ τὶς ἀτραποὺς τῶν ἀνθρώπων. Ἀλλὰ αὐτὰ εἶναι ἀλλωνῶν παπάδων εὐαγγέλια. Ἔρχομαι στὰ δικά μας.

Εἴμαστε, λέει, συναναγνώστη, ἐκεῖ ὅπου Πολυλᾶς δὲν ὑπῆρξε. Λέει, δὲν ἐτυπώθησαν ποτὲ Ἅπάντα τὰ εὑρισκόμενα, καὶ νὰ πού, φιλόλογοι ὀξυδερκεῖς, ποιητὲς εὐφάνταστοι καί, γιατί ὄχι; ἀσκούμενοι —ἐπὶ τὸ μᾶλλον ἢ ἧττον— καλαμαράδες, ἀνακαλύπτουν τὰ Αὐτόγραφα ἔργα τοῦ Διονυσίου Κομ. Σολωμοῦ. Καὶ μετὰ γίνεται τὸ ἔλα νὰ δεῖς. Τυπώνονται κατὰ τὸ δοκοῦν καὶ ὡς δεῖ, μπράβο, ἀλλὰ ἔρχεται καὶ ἡ μαύρη ὥρα μιᾶς ἔκδοσης κριτικῆς. Καὶ ἐκεῖ χάνει ἡ μάνα τὸ παιδὶ (πού, αὐτό, τὴν εἶχε χαμένη ἐξ ἀρχῆς).

Δὲν λέω τίποτα δύσκολο. Τὸ αὐτονόητο λέω. Γιατί, ἂν δὲν ὑπῆρχαν τὰ Εὑρισκόμενα τοῦ Ἰακώβου Πολυλᾶ, στοιχηματίζω, ὥς καὶ τὰ πάνδεινά μου, ὅτι κανεὶς (καὶ ἐδῶ τὸ κανεὶς εἶναι σὰν τὴν ἀνατολὴ καὶ τὴ δύση —φυσικὸ καὶ ἀπόλυτο) δὲν θὰ ἠδύνατο νὰ βάλει τὴν παραμικρὴ τάξη στὰ χειρόγραφα. Εἴκοσι δύο ποὺ ἀνέλυαν κι ἑξήντα ποὺ συνθέταν, ποὺ λέει καὶ τὸ καινοφανὲς ἀσμάτιο. Κι ἕνας ὁ Πολυλᾶς, λέω ἐγώ. Γιατί ἂν ὑπάρχει, δόξα νὰ 'χει, ἡ ἁπλωσιὰ γιὰ νὰ παίζει ὁ καθεὶς τὴν μπάλα ποὺ ξέρει, στὸ σολωμικὸ γήπεδο, τοῦτο τὸ ὀφείλουμε στὴν ἀφιέρωση καὶ τὴν ὑποταγὴ τοῦ Ἰακώβου Πολυλᾶ — ἐκδότη τοῦ Σολωμοῦ, πρωτίστως συνηγόρου του, ποιητοῦ τριῶν σονέττων καὶ μιᾶς ὠδῆς (ὅταν θὰ ἰδῇς τὸ πνεῦμα σου/ σημαία φωτὸς νὰ στήσῃ / σ' ὅλη τὴν γῆ ποὺ βάρβαρος / ἐχθρὸς ἔχει πατήσει / κι ἀπὸ τοῦ νοῦ τὴν δύναμι / ἡ ὀργὴ του νικηθῆ [Καὶ διόλου τυχαῖο πού οἱ στίχοι αὐτοὶ ἀνήκουν στὴν ὠδὴ «Εἰς τὸν θάνατον τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ» νεκρικὰ ἀπαγγελμένη]) μεταφράστου μοναδικοῦ τοῦ Ὁμήρου καὶ τοῦ Σαιξπήρου, ἀφηγητῆ καὶ δοκιμιογράφου, δημοσίου ἀνδρός• τί ἄλλο νὰ προσθέσω;

Ὅμως δὲν εἶναι αὐτὸς ὁ Πολυλᾶς, πού, τώρα, γι' αὐτὸν θὰ μιλήσω. Εἶναι ὁ ἀληθής, ὁ ἀπαράμιλλος προλογιστὴς (θὰ 'λεγα ὁ νοβελογράφος), ὁ ὁποῖος μέσα ἀπὸ τὶς γραμμές του στὰ Εὑρισκόμενα ἐγγράφεται, αὐτός, ἡ μοναδικότητα στὴ γραμματεία μας. Ὁ Σολωμὸς ξέρει, εἶναι ἠθελημένα κομματιασμένος, ὁ ἴδιος, ἀκουσίως, ἕνα ἀπόσπασμα. Ὁ καθένας τους, ξεχωριστά, εἶναι τὸ μὴ ἐννοηματωμένο. Οἱ δυό τους μαζὶ θὰ ἀπαρτίσουν ἕνα ὅλον, καινούργιο, τὸν ὁριστικὸ ποιητὴ Διονύσιο Κομ. Σολωμό.

Πῶς συνέβη αὐτό; Τίνι τῷ τρόπῳ, ποὺ λέγαν οἱ παλιοί; Ἁπλὰ καὶ κυριολεκτικῶς. Διὰ τῆς γραφῆς. Γραφῆς προδρομικῆς. Γιατί ὁ Πολυλᾶς ἀνασύρει καὶ συνθέτει ἀπὸ χάσμα μέσα, διττῶς τὸ μυθικό, ἔξοχο, μαρτυρικὸ πρόσωπο τοῦ Σολωμοῦ. Ἡ ἀνασύσταση τῶν ποιημάτων εἶναι ἡ μιὰ ὄψη τοῦ νομίσματος• αὐτὸ πού, ἐδῶ, μὲ γνιάζει, ἡ καθ' ὅλου βιογραφία, εἶναι ἡ ἄλλη. Καί, δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει ὁ ἕνας χωρὶς τὸ ἄλλο μισό του.

Χαϊδεύεται ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου. Καὶ τὸ ἁπαλὸ ἄγγιγμα ποὺ ἀναζητᾶ εἶναι ὁ συνειρμός, μήπως (τάχα) καὶ ὁ συντετριμμένος κόσμος ἀποκτήσει ἁρμό, συνάφεια, τὴν περίληψή του. Ἔτσι καὶ μένα, τέτοια μάταιη δοκιμὴ μὲ καθοδηγεῖ στὴ Ρωσία, στὸν γιατρὸ Γιούρι Ζιβάγκο, στὴν ἀντίστροφη ἀπ' ὅ,τι τὸ θέμα μας διαδρομή του. Γιατί, ἐκεῖ ἀπὸ τὴ βιογραφία στὸ ποίημα, ἐδῶ τ' ἀνάποδο.

Ὁ Δόκτωρ Ζιβάγκο τυπώνεται στὰ ἰταλικὰ τὸ 1957 (ἂν θυμᾶμαι καλά• τὸ γιατί σὲ γλῶσσα ξένη, τὸ τί ἀποκαμώθηκε, δὲν εἶναι τοῦ παρόντος — μὰ νὰ τὰ θυμόμαστε;). Νὰ πῶ δυὸ λέξεις γιὰ τὸ βιβλίο αὐτό. Μιὰ ἀφήγηση φωνῆς χαμηλῆς καὶ σπάνιας εὐγένειας. Ἡ βιογραφία ἑνὸς ποιητῆ (ποὺ δὲν εἶναι ὁ Πάστερνακ) καί, ἐν τέλει, τὰ ποιήματά του (τὰ ὁποῖα ἴσως εἶναι ὁ Πάστερνακ).

Τί συλλογιέμαι τώρα. Καὶ τί συνεχίζω. Δυὸ πράγματα ἀλλότρια. Ἔτσι μοιάζουν. Γιατί στὴν περίπτωση τοῦ Σλαύου, ἕνας συγγραφέας θὰ ἐπωμιστεῖ τὸ βάρος τῆς (μὰ ὄχι ἐκ τοῦ μηδενός) δημιουργίας ἑνὸς ποιητῆ καὶ τὴν ἐπίθεση τῶν ποιημάτων του. Ἐδῶ ὁ ἕνας, ἀπ' τὸ κάτι, φτιάχνει τὸ πολύ. Μιᾶς καὶ ἕνας ἄνθρωπος, γνωστὸ αὐτό, εἶναι ὅλος ὁ κόσμος καὶ βαρύτερα.

Μά, θὰ μοῦ πεῖτε: στὸν Πολυλᾶ τί γίνεται; Αὐτό; Ὄχι, ἀσφαλῶς ὄχι. Ἐδῶ τὰ ποιήματα ὑπῆρχαν (ἀλλὰ πῶς;), τὸ «ἱστορικό» πρόσωπο ὑπῆρξε (ἀλλὰ πῶς;). Ναί, ὁ Διονύσιος Κόμ. Σολωμὸς γεννήθηκε τὸ 1798 καὶ μετέστη τὸ 1857. Ἔτσι, νομίζω, συνέβησαν τὰ πράγματα. Ἀλλὰ πολλὲς φορὲς τὰ νομίσματα εἶναι κίβδηλα.

Διαβάζω:

Αὐτὴ ἡ δημοτικότης, εἰς τὴν ὁποίαν ὁ ποιητής μας καθημερινῶς ἐρίζωνε περισσότερο ὅσο βαθύτερα ἐδέχετο τὸ πνεῦμα τῆς ζωντανῆς φωνῆς τοῦ ἔθνους του, ἐφάνηκε λαμπρὰ εἰς τὸ τραγοῦδι Ἡ Φαρμακωμένη, γραμμένο τὸ ἔτος 1826. Μία Ζακυνθινὴ νέα, ἡ ὁποία ἀγαποῦσε τὴν ποίηση καὶ τὴ μουσική, καὶ μὲ τὴν ὁποίαν ὁ Σολωμὸς εἶχε σχέσιν ἁγνῆς φιλίας καὶ συχνὰ εὐτυχοῦσε νὰ τὴν ἀκούση νὰ τραγουδάη τὰ ποιητικά του δοκίμια, ἐρωτεύθηκε εἰς ἕναν νέον ξένον καί, φοβούμενη μήπως ἀπὸ τοῦ πάθους τὴ σφοδρότητα κινδυνέψη ἡ τιμή της, ἐφαρμακώθηκε. Ὁ ποιητὴς τὴν ἔκλαψε μὲ δάκρυα θερμά, τὰ ὁποῖα ἐπήγαζαν ἀπὸ τὴ λύπη καὶ ἀπὸ τὴν ἀγανάχτηση πρὸς τὴν καταλαλιὰ τοῦ κόσμου, ὁποὺ ἐκατάτρεχε τὴν κόρη καὶ ζωντανὴ καὶ πεθαμένη• ἐβγῆκε εὐθὺς ὑπέρμαχος τῆς ἀθωότητος ἐναντίον εἰς τὴν ἀδικοκρισίαν τῶν ἀνθρώπων, μὲ θάρρος ναί, ἀλλὰ μὲ πραότητα, μὲ σοβαρὸ πάθος, σεμνὸ ὡσὰν τὴν παρθένα, τὴν ὁποίαν ἐθρηνοῦσε. Τὸ ἀκαλλώπιστο ὕφος, ἡ ἁπλούστατη μελῳδία τοῦ στίχου, ἡ δημοτικότατη φράση εἰς τοῦτο τὸ τραγοῦδι εἶναι διαφανέστατα ἐνδύματα τῆς ἠθικῆς καὶ ποιητικῆς ἀλήθειας• καὶ τίποτε ἄλλο δὲν ἠμπορεῖ καλύτερα νὰ δείξη πόσον εὔκολα ὁ ποιητής μας ἐπετοῦσε εἰς τὰ ὕψη, πόσον ἐλεύθερα ἀνάπνεε εἰς αὐτά, παρὰ ἡ μετάβαση Θὰ ξυπνήση τὴν ὕστερη μέρα, ὅπου, δίχως νὰ ἀλλάξη τόνο, παρασταίνει τὴν παρθένα, ἡ ὁποία θαρρετὰ ἀγναντεύει τὴν ὄψη τῆς θείας Δικαιοσύνης. Τὸ τραγοῦδι, ἐνῷ ἐξεπλήρωνε ὅλους τους ὅρους τῆς Τέχνης, ἐπίτυχε τέλεια καὶ τὸν κοινωνικὸ σκοπό του• ὁ ποιητὴς ἕως τὲς ὕστερες μέρες τῆς ζωῆς του ἐθυμότουν ἀκόμη μὲ συγκίνηση πῶς, ἅμα ἐκυκλοφόρησαν οἱ στίχοι, ἄνθρωποι μικροὶ μεγάλοι ἔτρεξαν ἐνθουσιασμένοι νὰ τὸν συγχαροῦν, ὅτι, ἀντὶ τῆς κακολογίας, εἰς ὅλα τὰ στόματα ἀντηχοῦσε τὸ ἠθικότατον ἄσμα του. (Προλεγόμενα, VΙ)

Διαβάζω:

Ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἐποχήν, εἰς τὴν ὁποίαν ἀπομονώθηκε περισσότερο ἀπὸ τὴν κοινωνία, ἐκαταγίνετο πάντα θερμότερα εἰς τὴν τελειοποίηση τῶν πονημάτων του καὶ εἰς τὴ μελέτη τῆς φιλοσοφίας, τῆς ὁποίας ἀκολουθοῦσε τὴν πρόοδο είς τὰ μεγάλα γερμανικὰ συγγράμματα, καὶ ἐξόχως εἰς τὰ θεωρητικὰ τοῦ Σχίλλερ, ὁ ὁποῖος ἄνοιξε νέον ὁρίζοντα τῆς Ποιητικῆς. Ὁ Σολωμὸς τὰ ἐμελετοῦσε εἰς τὲς ἰταλικὲς μετάφρασες, ὁποὺ τοῦ ἔκαναν πρόθυμα οἱ φίλοι του, ὡς ἀγάπης ἀνταπόδοσιν τῶν θησαυρῶν, τοὺς ὁποίους αὐτὸς ἄφθονα ἐχάριζε εἰς τὸν νοῦ καὶ εἰς τὴν καρδίαν ὅσων εὐτύχησαν νὰ τὸν πλησιάσουν. Τὸ φιλέρευνο πνεῦμα του ἐκινεῖτο εἰς τὰ διάφορα κέντρα τῆς φιλοσοφικῆς ἔρευνας, εἰς ὅλα μὲ θαυμαστὴν ἑτοιμότητα, ἀλλὰ προθυμότερα εἰς ἐκεῖνο τῆς Κριτικῆς, διότι εὕρισκε πλουσιοπάροχην τὴν ὕλη εἰς τὴ μεγάλη του πολυμάθεια τῆς παλαιᾶς καὶ νέας φιλολογίας. (Προλεγόμενα, ΧΙΙ)

Διαβάζω:

Ἀλλὰ ἤδη ἄρχιζε νὰ τοῦ ἑτοιμάση τὸ πρόκαιρο τέλος μία ἀσθένεια, ἡ ὁποία κατ' ἀρχὰς δὲν τὸν ἐπείραζε εἰμὴ σωματικῶς, ἀλλά, εἰς τοὺς ὑστερινοὺς δύο χρόνους τῆς ζωῆς του, ἐθάμπωνε κάποτε τὴ λαμπρότητα τοῦ νοός του. Συχνὰ αἰσθάνετο ἕνα γενικὸ δείλιασμα, καὶ γιὰ νὰ τὸ παύση, ὥστε νὰ χαρῆ πάλιν, κὰν προσωρινά, τὴ συνηθισμένη του ἀκατάπαυστη ζωηρότητα τῆς πνευματικῆς ἐνεργείας, ἐπρόστρεχε εἰς τὰ δυνατὰ πιοτά, καὶ αὐτὴ ἡ κατάχρηση βέβαια αὔξησε τὴ δύναμη τοῦ πάθους• πολλὲς φορές, εἰς τὴ μέση τῆς θαυμαστῆς ὁμιλίας του, ἐφαίνετο ὅτι τὸν ἐπλάκωνε ἕνας φοβερὸς στοχασμός, καὶ ἐνῷ εἶχε ἀκόμη ὅλα τὰ φαινόμενα τῆς ὑγείας, συχνὰ ἔλεγε πρὸς τοὺς φίλους του: γλήγορα θὰ σᾶς ἀφήσω. (Προλεγόμενα, XVIΙ)

Τί αὐτὸ συνιστᾶ; Τὴ μυστικὴ σύνθεση μιᾶς βιογραφίας, τὸν ἀπόκρυφο σχεδιασμὸ ἑνὸς συγγραφέως. Μιὰ ἀφαίρεση θὰ καταστεῖ ὁ Σολωμὸς κι ἕνας ἄνθρωπος ἐκεῖ θὰ καταλήξει — ὁμιλῶ γιὰ τὸν βιογράφο Ἰάκωβο Πολυλᾶ.

Πρέπει νὰ τὸν ἀγάπησε πολύ. Καὶ πρέπει τὸ ἔλλειμμα τῆς ψυχῆς του νὰ ἦταν ἀκόμη περισσότερο. Καί, πρέπει, ὁ Σολωμός, τὸν ὁποῖο ποτὲ δὲν θὰ γνωρίσουμε, γιατί αὐτὸς τὸ ἀρνήθηκε, νὰ ἦταν κάτι μεγαλύτερο ἀπὸ τὰ ποιήματά του — κι ἐπειδὴ ἔτσι, ἀλὶ καὶ οὐαί μας. Ποιὸς ὑπῆρξε αὐτὸς πού τόσο πολὺ ἀγαπήθηκε; Καὶ τί ὄνομα, πράγματι, εἶχε; 

Ὁ Σολωμός. Ἡ γλώσσα στὴν καταγωγή της:

Παλληκαρὰ καὶ μορφονιέ, γειά σου, καλέ, χαρά σου! 

καὶ μ' ἕναν ἀπροσδόκητο τρόπο στὸ καταγώγιό της: 

Καὶ τοῦ ἀμόλαες κερατίδια!

Ὁ Σολωμὸς κι ὁ Πολυλᾶς. Πλέον, μόνον οἱ μικρόψυχοι θὰ ἀφαιροῦν ἀπὸ τὸν ἕναν τὸν ἄλλον. Ἀπὸ τὸν ἔξαρχο τὸν ταπεινό. Αὐτοὶ οἱ δύο θὰ εἶναι ἕνα. Καί, ποιὸς ξέρει, μπροστὰ σὲ μία ἐξώκοσμη δικαιοσύνη, ὁ ἄλλος λέει, ὁ μικρός, μπορεῖ νὰ εἶναι κι ὁ μεγαλύτερος. Παράταιρες κουβέντες.

Χρειάζεται κατιτὶς τὸ παραπανιστό; Ἂν ἀγαπῶ τὸν Διονύσιο Σολωμό, εἶναι γιὰ τὸν Κρητικό, ἀλλὰ καὶ γιατί τὸ «ήθικότατον ἄσμα» του ἀντηχοῦσε εἰς ὅλα τὰ στόματα• γιὰ τὸ Carmen seculare, αὐτὸ ὅμως τὸ ὁποῖο ἐθόλωναν τὰ «δυνατὰ πιοτά».

Ἕνα κείμενο θὰ εἶναι τεκμηριωμένο, ἐμπεριστατωμένο, πῶς τὸ λένε; ἢ θὰ μοιάζει μὲ τὸ δικό μου. Ἰμπρεσιονιστικὲς νύξεις, τίποτε τὸ σαφέστερο. Ὅμως ἐπιμένω νὰ διαβάζω τὸν Σολωμὸ μέσῳ τῶν Προλεγόμενων: ἀκριβῶς δι' αὐτῶν. Μοῦ ἀρέσουν οἱ νεώτερες ἔρευνες, οἱ ἄριστες κριτικὲς ἐκδόσεις, συγχαίρω τοὺς καλοὺς μελετητὲς — ἀλλὰ νὰ σᾶς ἐξομολογηθῶ τὴν ἁμαρτία μου. Πῶς καὶ θυμᾶμαι ἐκείνη τὴν ἱστορία μὲ τὸν ἔξοχο γερμανὸ φιλόλογο ὁ ὁποῖος δαπάνησε μιὰ ζωὴ γιὰ νὰ ἀποδείξει ὅτι τὴν Ὀδύσσεια δὲν τὴν ἔγραψε ὁ Ὅμηρος ἀλλὰ ἕνας συνονόματός του.

Ὥρα νὰ κλείσω. Στὸν Δόκτορα Ζιβάγκο μιὰ ψυχὴ σχάσθηκε, ἔγινε δύο (καὶ εἶναι, αὐτό, βαρύ, πολὺ βαρὺ πράγμα) γιὰ νὰ ὑπάρξει ἡ εὐλογία, ἡ δημιουργία, ἀντὶς ὁ γιατρὸς ποὺ διασχίζει μιὰ Ρωσία κατακαμένη ἀπὸ τὴν Ἐπανάσταση. Μπορεῖ, στοχάζομαι, στὸν Διονύσιο Σολωμὸ τὰ πράγματα νὰ εἶναι πιὸ ἁπλά.

Δύο ἄνθρωποι νὰ συγκλίνουν πρὸς τὸν ἕναν, νὰ γίνουν μαζί, δὲν εἶναι τόσο σπάνιο. Ὁ ἔρωτας καὶ ἡ μετάφραση, οἱ δύο ἔσχατες μορφὲς τῆς ταπείνωσης, τὸ ἔχουν τόσες φορὲς ἀποδείξει. Ὅμως, ἕνας ἄνθρωπος, αὐτός, νὰ ἀφανιστεῖ νὰ γίνει ὁ προλογιστής, ὁ ὑπ' ἀναίρεσιν, καί, ἐν τέλει, ὁ Ἄλλος — αὐτὸς κανείς, ἐκείνου ἐκεῖνος• ὁ Διονύσιος Κομ. Σολωμὸς εἶναι, φαντάζομαι, κάτι τὸ μόνο, τὸ δικό του, κανενὸς ποτέ. Γιατί ἡ ὕπαρξη τοῦ Σολωμοῦ μᾶς εἶναι τίμια δωρεά, κι αὐτὸ μποροῦσε νὰ γενεῖ μόνον ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ὁ ὁποῖος τύπωσε; ἐξέδωσε; ναί, ἴσως (αὐτὸ ὀνειρεύομαι), ἔγραψε,

Δὲν τὄλπιζα νἄν' ἡ ζωὴ μέγα καλὸ καὶ πρῶτο.

Φίλιππος Δρακονταειδής " Ο Δον Κιχώτης στην Ευρωπαϊκή γραμματεία"

Πηγή: http://www.myriobiblos.gr/greekliterature/drakontaeidis_don.html

Ειδικά γραμμένο για τη Myriobiblo Βιβλιοθήκη.

Καθώς φαίνεται ότι ζούμε την ύστερη περίοδο του ευρωπαϊκού πολιτισμού, πληθαίνουν οι αποτιμήσεις των ιστορικών περιόδων του. Έτσι, εμφανίζονται "κανόνες" της λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής παραγωγής κατά τους λεγόμενους Νέους Χρόνους, δηλαδή από την πτώση της Κωνσταντινούπολης (1453) ή την ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο (1492) ως τις μέρες μας ή τουλάχιστον ως το 1989, οπότε κατέρρευσε το τείχος του Βερολίνου και μαζί του ο υπαρκτός σοσιαλισμός, ανοίγοντας το κεφάλαιο της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή της επιβολής της μονοκρατορίας των ΗΠΑ. Σε όλους αυτούς τους "κανόνες", ο Δον Κιχώτης του Μιγκέλ δε Θερβάντες κατέχει την πρώτη θέση ή μια από τις πρώτες θέσεις. 

Προς επιβεβαίωση της αντικειμενικότητας αυτής της αξιολόγησης, έγκυρες εφημερίδες και περιοδικά έχουν ζητήσει από τους αναγνώστες τους να υποβάλλουν τον δικό τους -προσωπικό- "κανόνα". Έκπληξη φαίνεται πως αποτελεί το γεγονός ότι ακόμα και σε τέτοιους καταλόγους, ο Δον Κιχώτης βρίσκεται στις πρώτες θέσεις. 

Η αλήθεια είναι ότι υπό το πνεύμα ενός είδους ευρωπαϊκής "αλεξανδρινής βιβλιοθήκης", υπό το πνεύμα της δημιουργίας ενός "μουσείου", όπως κατά την ελληνιστική περίοδο, ο Δον Κιχώτης δεν μπορεί να λείψει από τέτοια παρακαταθήκη, της οποίας αποτελεί συστατικό στοιχείο. Τώρα, που έχουμε την άνεση να κοιτάζουμε πέντε τουλάχιστον αιώνες πίσω, μπορούμε να διακρίνουμε πως ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, δηλαδή το πνεύμα που τον κατέστησε μέγιστη κατάκτηση του ανθρώπου και ανυπέρβλητο όριο της συνέχειας από την Αρχαία Ελλάδα στην Αρχαία Ρώμη και στο Χριστιανισμό, έχει διακριτούς γεννήτορες. Στη λογοτεχνία, αυτοί δεν είναι άλλοι από τον Δάντη, που στα όρια μεταξύ Μεσαίωνα και Αναγέννησης κατέθεσε το όραμα ενός κόσμου ικανού να οδεύσει από την Κόλαση στον Παράδεισο, τον Ραμπελαί που απέδωσε τη λατρεία και την έκρηξη της ζωής ως ένα παιχνίδι γιορτής και περιέργειας με κολοφώνα το γέλιο, τον Τσώσερ και τον Βοκκάκιο που έφεραν αυτό το παιχνίδι στην περιοχή της αξίας του σώματος και της απόλαυσης, ικανής να εκδηλώνεται στην πράξη, αλλά και να κατέχει το θησαυρό του λόγου για να αφηγείται αυτή την πανδαισία, όπου η φυσικότητα της "αμαρτίας" ανάγεται σε αξεπέραστο και καλόδεχτο αμάρτημα της "φύσης". 

Αυτή είναι μάλλον η πρώτη περίοδος του ευρωπαϊκού πνεύματος. Είναι η περίοδος της αισιοδοξίας, της βεβαιότητας ότι τα πράγματα είναι καλύτερα όταν, εγκαταλείποντας την υπερβατικότητα και τη μεταφυσική, την με κάθε τρόπο αναζήτηση μιας βασανιστικής αγιοσύνης, τη φενάκη και υπερβολή της εποποιίας των ιπποτών, ο άνθρωπος αφήνεται στην καθημερινότητά του και στη λογική της σκέψης του, που δεν καταδυναστεύεται από τις αυθεντίες και τους σχολαστικισμούς. Συνέπεια αυτής της αντίληψης υπήρξαν οι διαμαρτυρίες του Λούθηρου, που εντάσσονται στη γενικότερη θεώρηση αυτής της κίνησης, η οποία αποκλήθηκε Ανθρωπισμός και Μεταρρύθμιση, όπου η ιατρική, η κοσμογραφία, η αστρονομία, η φυσική μεταβάλλονται σε επιστήμες, σε διαρκή αναζήτηση δια της έρευνας και του πειράματος, της μελέτης και της συναγωγής πρακτικών συμπερασμάτων, εγκαταλείποντας τις θεωρητικές και συχνά παράλογες προσεγγίσεις με σφραγίδα το κύρος του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. 

Είναι φυσικό ότι αυτές οι καινοτομίες μετέτρεψαν τη σταθερότητα το κόσμου, δηλαδή της Γης, που ως τότε ήταν το κέντρο του Σύμπαντος, σε μια διαρκώς εντονότερη αστάθεια, απέναντι στην οποία υψώθηκε η αντίδραση της εξουσίας και της θρησκείας, γνωστή ως Αντιμεταρρύθμιση. Τα εργαλεία της Αντιμεταρρύθμισης είχαν σαφή συγκριτικά πλεονεκτήματα σε σχέση με όσα προσπαθούσε να επιβάλει η Μεταρρύθμιση. Το κυριότερο συγκριτικό πλεονέκτημα ήταν η συγκροτημένη αντίδραση σε σώματα επίθεσης προς υποστήριξη του δόγματος, με εμπροσθοφυλακή τα μοναστικά τάγματα και κυρίως την Κοινωνία του Ιησού -τους γνωστούς μας Ιησουΐτες- έργο του Ισπανού Ιγνάσιο δε Λογιόλα. Ποιος μπορούσε να αντισταθεί σε τέτοιο πλήθος, στην Ιερά Εξέταση που το ακολουθούσε, στην πυρά που εξολόθρευε μέσω τέτοιου εξαγνισμού τους ανθρώπους και τα έργα τους, στις παπικές εντολές, που υπερέβαιναν προ πολλού τον Μακιαβέλι; Ποια μπορούσε να είναι η προσωπικότητα, που μόνη και απροστάτευτη, θα ανέτρεπε αυτή την ισχύ, διαρκώς διευρυνόμενη με την ελέω Θεού Μοναρχία, την Αριστοκρατία, τη συμπαράταξη των αστών; Η συνθήκη του Τρέντο μπορεί να διήρκεσε μερικές δεκαετίες, στο τέλος όμως έψαλε τον θάνατο της Μεταρρύθμισης. Μετά την πρώτη περίοδο της αισιοδοξίας (1450-1530), μετά τη δεύτερη περίοδο της Μεταρρύθμισης (1500-1570), η τρίτη περίοδος, αυτή της επιβολής της Αντιμεταρρύθμισης (1550-1600), που συμπίπτει με την εγκαθίδρυση και στερέωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού είχε καταλήξει σε αυτό που θα ήταν η συνέχειά του: αγώνας μονάδων ή μικρών ομάδων κατά οργανωμένων συνόλων. Από την πτώση της Κωνσταντινούπολης ως την αυγή του 17ου αιώνα, δηλαδή σε εκατόν πενήντα χρόνια, η ανατροπή που είχε ευαγγελιστεί η Αναγέννηση είχε μεταμορφωθεί σε συντηρητισμό, επιβεβαιώνοντας για πρώτη φορά στην Ιστορία της Ευρώπης πως η επανάσταση καταλήγει να ωφελεί και να ενισχύει την τάξη, εναντίον της οποίας είχε στραφεί. 

Η Αντιμεταρρύθμιση είχε επιβληθεί, όταν ο Δον Κιχώτης κυκλοφόρησε το 1605. Καθώς η αισιόδοξη περίοδος του Ραμπελαί και των συγχρόνων του είχε παρέλθει, καθώς η επόμενη περίοδος της αναταραχής λόγω του Λούθηρου και των συνοδοιπόρων του είχε λήξει και ο κόσμος της Ευρώπης είχε επιστρέψει στην προτέρα αυτού κατάσταση της εμπέδωσης της τάξης, της πίστης και του δόγματος, ο Θερβάντες φέρνει στο φως την ηθική και το μεγαλείο της αποτυχίας. Δίνει ουσιαστικά την πλέον ανθρώπινη απάντηση στον σύγχρονό του Γουίλιαμ Σαίξπηρ, που βάζει τον ήρωά του Άμλετ, στο διεφθαρμένο βασίλειο της Δανιμακρίας, να αναρωτιέται "να ζει κανείς ή να μη ζει; Ιδού το ερώτημα". Και το μεγαλείο του Θερβάντες βρίσκεται ακριβώς στην αναγνώριση ότι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός δεν θα είναι παρά εξάρσεις δημιουργίας που θα καταπνίγονται από μια αμετακίνητη καθεστηκυία τάξη και ότι ο άνθρωπος δεν είναι άνθρωπος παρά όταν εμπλέκεται στις εξάρσεις του, μαθαίνοντας στο πετσί του πως εξαιτίας αυτών των εξάρσεων στο τέλος θα ηττηθεί, περιμένοντας όμως πως άλλος θα παραλάβει τη σκυτάλη για να συνεχίζεται αυτός ο μαραθώνιος που οι αποστάσεις του διαρκώς μεταβάλλονται και οι δρομείς του -περιέργως- διαρκώς είναι παρόντες. 

Ίσως επειδή η εποχή μας έχει χάσει κάθε επαφή με αυτή την πραγματικότητα, αναγνωρίζει στον Δον Κιχώτη την αποκάλυψη αυτής της ανθρώπινης διάστασης, η οποία είναι η μόνη στα μέτρα του Ανθρώπου, αφού πρόκειται για ένα είδος αρετής, που ούτε ο Σωκράτης καν ούτε ο Πρωταγόρας μπόρεσαν να αποδείξουν “εἰ διδακτέον ἀρετή”. 

Την αποτυχία ως μονίμως αιωρούμενη παράμετρο, την έκπληξη αυτού του κινδύνου, προσπάθησε να οριοθετήσει, να περιγράψει και να εντάξει στην ανθρώπινη φύση ο Γάλλος Μισέλ ντε Μονταίνι στα Δοκίμιά του, έργο μιας ζωής, που δεν έπαψε να συμπληρώνει επί μία τουλάχιστον εικοσαετία (1572-1593), ομολογώντας πως του ήταν δύσκολο να καταλήξει σε συμπεράσματα και συμβουλές, ορίζοντας πως έμβλημά του ήταν το ερώτημα "τι ξέρω;", που βρίσκεται ένα βήμα πιο μπροστά από το σωκρατικό "εν οίδα ότι ουδέν οίδα"(γιατί σημασία έχει το ερώτημα και όχι η απάντηση) και ταυτοχρόνως καταργεί το ερώτημα του Άμλετ, γιατί εντέλει η απάντηση είναι μία: να ζει κανείς. Μερικές δεκαετίες μετά την πρώτη έκδοση του Δον Κιχώτη, ο Ισπανός Μπαλτασάρ Γκρασιάν (1601-1658) θα προσπαθήσει να υπερβεί τις αμφιβολίες του Μονταίνι και να κωδικοποιήσει τις αναγκαίες μορφές του κόσμου της τάξης, έτσι που να στέκονται στα ακραία της όρια, παραδείγματα προς μίμηση δια της συνεχούς άσκησης, αλλά και έτοιμες να γείρουν στην πλευρά της αμφισβήτησης. Τέτοιες αναγκαίες μορφές είναι ο Ήρωας, ο Πολιτικός, αλλά και ο Φρόνιμος (στον οποίο ο Γκρασιάν προσφέρει "την τέχνη της Φρόνησης") και ο Οξύνους (στον οποίο εξίσου διδάσκεται "η τέχνη της Έκφρασης" με γνώμονα τη Φρόνηση). Αν σκεφτεί κανείς πως ο Γκρασιάν ανήκε στην Κοινωνία του Ιησού και ότι οι ανώτεροί του πάσχισαν να τον κάμουν να σωπάσει, φτάνοντας στο σημείο να τον φυλακίσουν και, σύμφωνα με τον μύθο, να του πάρουν την πένα του, μπορεί να καταλάβει κανείς πως το μεγαλείο της αποτυχίας, όπως το εκφράζει ο Δον Κιχώτης, ήταν πια το χαρακτηριστικό ενός κόσμου που χωρίς την αποτυχία δεν είχε μέλλον. Τι θα ήταν ο ευρωπαϊκός πολιτισμός αν ο Τζορντάνο Μπρούνο δεν είχε καεί, αν ο Γαλιλαίος δεν είχε υποκύψει στους Ιεροεξεταστές, αν ο Κοπέρνικος δεν είχε καταδικαστεί ως "γελοίος Πολωνός", αν τα Δοκίμια του Μονταίνι δεν είχαν περάσει στον κατάλογο των απαγορευμένων από το Βατικανό βιβλίων, στον περίφημο Index, αν αμέτρητοι ανώνυμοι δεν είχαν υποστεί βασανιστήρια, δεν είχαν εντοιχιστεί για να πεθάνουν από ασφυξία, δεν είχαν υποβληθεί σε δημόσιες εκτελέσεις προς φρονηματισμό μιας τάξης πληβείων, που τα όριά της παρέμεναν δυσδιάκριτα και που έπρεπε πάντα να γέρνει προς την πλευρά της τάξης, την ώρα που η τάξη την υποψιαζόταν για κάθε είδους ανατροπές. Αυτή η τρίτη περίοδος του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι εκείνη που ολοκλήρωσε την ενηλικίωσή του. 

Αν αυτός υπήρξε ο περίγυρος που κατέστησε τον Δον Κιχώτη απαραίτητο, έτσι που θα μπορούσε κανείς να πει ότι αν δεν τον είχε γράψει ο Θερβάντες, κάποιος άλλος θα τον είχε γράψει, το στοιχείο που καθιστά τον Δον Κιχώτη δημιούργημα του Θερβάντες και μόνο είναι ότι τα πρόσωπα του βιβλίου είναι τρία: ο Δον Κιχώτης, ο Σάντσο Πάντσα και ο ίδιος ο Θερβάντες, που δεν εμφανίζεται απλώς ως ο αφηγητής, χρησιμοποιώντας το πρώτο πρόσωπο και κατευθύνοντας τον αναγνώστη, αλλά και ως εκείνος που ξέρει περί ποίου πράγματος ο λόγος, αφού η ζωή του υπήρξε αρκούντως δονκιχωτική. 

Είναι βεβαιωμένο πως έλαβε μέρος στη ναυμαχία της Ναυπάκτου όπου τραυματίστηκε, στα είκοσι πέντε χρόνια του έμεινε ανάπηρος από το αριστερό του χέρι, λίγο αργότερα πιάστηκε από πειρατές και πέρασε πέντε χρόνια αιχμαλωσίας στο Αλγέρι, όπου επανειλημμένα προσπάθησε να δραπετεύσει, εργάστηκε ως κατάσκοπος της Ισπανίας στην Πορτογαλία και στο Οράν της Μπαρμπαριάς (που τότε ανήκε στην Ισπανία), επέστρεψε στη Μαδρίτη, όπου δοκίμασε την τύχη του ως θεατρικός συγγραφέας, δεν πέτυχε τίποτα σε αυτόν τον τομέα παρ' όλο που έγραψε είκοσι ή τριάντα θεατρικά έργα, απελπισμένος μετατράπηκε σε φοροεισπράκτορα για να καταλήξει αδίκως στη φυλακή για κακοδιαχείριση και ιδιοποίηση δημόσιου χρήματος το 1597. Λέγεται πως στη φυλακή καταπιάστηκε να γράφει τον Δον Κιχώτη, δεν είναι όμως βέβαιο αν η συγγραφή άρχισε σε εκείνο τον εγκλεισμό ή ολοκληρώθηκε κατά την επόμενη φυλάκιση, το έτος 1605 ακριβώς, όταν το πρώτο μέρος του Δον Κιχώτη τέθηκε σε κυκλοφορία. Το δεύτερο μέρος του Δον Κιχώτη κυκλοφόρησε το 1615, ενώ είχε προηγηθεί ένα άλλο δεύτερο μέρος, γραμμένο από κάποιον Αβεγιανέδα. Στερημένος κάθε πνευματικού δικαιώματος από τον εκδότη του πρώτου μέρους του Δον Κιχώτη, ο Θερβάντες θα πέθαινε από πείνα αν δεν τύχαινε της προσοχής ενός μαικήνα αριστοκράτη. Πέθανε λίγο αργότερα ενδεδυμένος το ράσο μοναχού, αλλά παρά το γεγονός ότι είναι γνωστός ο τόπος της ταφής του, ο τάφος του δεν έχει βρεθεί. 

Μερικούς μήνες μετά το θάνατο του Θερβάντες πέθανε ο Σαίξπηρ (σε ηλικία πενήντα δύο ετών και από άγνωστη αιτία). Πολλοί είναι εκείνοι που αρέσκονται να σημειώνουν ότι ενώ η ζωή του Θερβάντες και ο ίδιος βρίσκονται μέσα στον Δον Κιχώτη, ο Σαίξπηρ πέρασε μια ήρεμη ζωή, εισπράττοντας τα δικαιώματά από τα έργα του που παίζονταν με μεγάλη πάντα επιτυχία στο Globe Theater, αποφεύγοντας τις επαφές με τις αρχές, που είχαν μεριμνήσει για τη δολοφονία του Κρίστοφερ Μάρλοου, τα βασανιστήρια του Τόμας Κυντ, το στιγματισμό του Μπεν Τζόνσον, επιλέγοντας μιαν ανωνυμία, που του επέτρεπε να οικοδομεί τα τερατώδη και τα απύθμενα ενός Μάκβεθ και ενός Ληρ, διατηρώντας το δικαίωμα να διασκεδάζει με έναν Φάλσταφ ή μια Καλοκαιριάτικη Νύχτα. Αυτή η σύγκριση αποδίδει δύο όψεις της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας: εκείνη που ορμάται από τα του βίου και εκείνη που αποδίδει βίους. Ο Τόμας Μαν, που ανήκει στην πρώτη κατηγορία, λέγεται πως ταξιδεύοντας με το υπερωκεάνιο προς τη Νέα Υόρκη, είδε στον ύπνο του τον Δον Κιχώτη, ο οποίος είχε τα χαρακτηριστικά του Νίτσε-Ζαρατούστρα. Και ο Γουίλιαμ Φώκνερ, που ανήκει στη δεύτερη κατηγορία, έλεγε πως διάβαζε κάθε χρόνο τον Δον Κιχώτη, όπως άλλοι διαβάζουν τη Βίβλο. Με άλλα λόγια, είτε από εδώ, είτε από εκεί, ο Θερβάντες -και δια του Θερβάντες ο Δον Κιχώτης- δεν αποφεύγεται. 

Είναι περιττό να πούμε ποιες ερμηνείες δόθηκαν σε αυτό το έργο, ποια μυθολογία δημιούργησε, ποιους ενέπνευσε. Η βιβλιογραφία είναι απέραντη, οι απόψεις πάμπολλες και συχνότατα αντικρουόμενες. Να όμως μερικές που έχουν τύχει αποδοχής: ο Μιγκέλ δε Ουναμούνο είπε πως ολάκερη η Ισπανία είναι δονκιχωτική, οι ψυχολόγοι και ψυχαναλυτές ανέλυσαν τον Δον Κιχώτη, τον Σάντσο Πάντσα, την Δουλσινέα και έκαναν λόγο για οιδιπόδεια συμπλέγματα, φαλλικές αναζητήσεις, λογιών υπερβάσεις (sublimations), ο Μίνκους έγραψε το μπαλέτο Δον Κιχώτης, ο κινηματογράφος βρήκε διάφορους τρόπους να αποδώσει τα κύρια κεφάλαια του έργου, λογής μιούζικαλ έχουν ήρωα τον Ιππότη της Μάντσα. Εκτός αυτών, οι ειδικοί (όπως ο Χάρολντ Μπλουμ, πατέρας εξάλλου του πρώτου "κανόνα" της παγκόσμιας λογοτεχνίας) υποστηρίζουν πως ο Δον Κιχώτης βρίσκεται στα κορυφαία έργα της λογοτεχνίας του 19ου και 20ου αιώνα, είτε πρόκειται για τον Άχαμπ στον Μόμπυ Ντικ του Χέρμαν Μέλβιλ, είτε για τον κάθε Κ. στα γραπτά του Κάφκα, είτε -παίρνω το θάρρος να προσθέσω- στον Τσέχοφ και στον Παπαδιαμάντη (Βαρδιάνος στα Σπόρκα, Ρόδινα Ακρογιάλια), με την δονκιχωτική ιπποτική ματιά και χωρίς τη βία και τους σωματικούς εξευτελισμούς που υφίσταται ο Δον Κιχώτης. Είναι πιθανό πως εκεί όπου μπορεί κανείς να εντοπίσει τα πρώτα δείγματα του περάσματος του ευρωπαϊκού πολιτισμού στην ύστερη φάση του, η προσοχή στην ηθική της αποτυχίας συναντάει στον Δον Κιχώτη τον πρώτο εκφραστή της, επιβεβαιώνοντας τον Κάρολο Μαρξ, που είχε τη σοφία να παρατηρήσει πως η Ιστορία επαναλαμβάνεται ως κωμωδία, πράγμα που σημαίνει πως η πρώτη εμφάνισή της ήταν μια τραγωδία. Πράγματι: ο Δον Κιχώτης είναι τραγικός. Τραγικός είναι και ο ευρωπαϊκός πολιτισμός ως αυτήν εδώ την ύστερη φάση του, Αυτό εξηγεί ίσως γιατί ο Θερβάντες και ο Δον Κιχώτης του βρίσκονται στην πρώτη ή στις πρώτες θέσεις των "κανόνων" της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Κάθε ύστερη φάση νομίζει πως ο προ των θυρών θάνατός της είναι μια τραγική τιμωρία. Οι επιγενόμενοι, αν υπάρξουν, θα δουν το κωμικό ενός γνωστού τέλους. 

Ποιος είναι όμως ο Δον Κιχώτης; Ένας μοναχικός θιασώτης και οπαδός του κόσμου της ιπποσύνης, ο οποίος, μέσα από τα διαβάσματά του -έπη και βίους ιπποτών- πιστεύει με απόλυτη ειλικρίνεια πως τα κακά του κόσμου (αυτά που εκείνος θεωρεί πως είναι τα κακά του κόσμου) διορθώνονται με την αυταπάρνηση, την προσωπική θυσία, τη μεταμόρφωση της πραγματικότητας σε όνειρο και τη μεταμόρφωση του ονείρου σε πραγματικότητα, στοιχεία που αναδύονται από έναν κόσμο αρετής, από έναν κόσμο Οδύσσειας (ο Δον Κιχώτης περιπλανάται ή μάλλον έχει βγει "στον πηγαιμό για την Ιθάκη"), που έχει να αντιμετωπίσει φυσικά και ψυχικά μαρτύρια, τα οποία δεν είναι άλλο από επιβεβαιώσεις αυτού του ταξιδιού, που η κατάληξή του είναι ο θάνατος. Τέσσερις αιώνες πριν από τον Καβάφη, ο Δον Κιχώτης λέει "οι Ιθάκες τι σημαίνουν". Έτσι μάλλον θα πρέπει να δούμε τον Δον Κιχώτη σήμερα. Όταν ο Θερβάντες έγραφε το έργο του, δεν θα φανταζόταν βεβαίως πως έτσι θα μπορούσαμε να δούμε τον ήρωά του. Η ισπανική λογοτεχνία είχε προ πολλού αναπτύξει τη θεματολογία του κατεργάρη, του επιτήδειου, του μασκαρά, του καταφερτζή, του αξιοθαύμαστου λαϊκού ήρωα. Ο Λασαρίγιο δε Τόρμες, έργο άγνωστου συγγραφέα, ο Ρουϊ Μπλας, που ενέπνευσε τον Γάλλο συγγραφέα Λε Σαζ, τα χρονικά των conquistadores, οι διάλογοι που απέδιδαν τη ζωή κάθε Εβραίας πόρνης (ισπανικής καταγωγής) στην Ιταλία, είχαν διαμορφώσει μια λογοτεχνία, όπου το περίεργο, το πρωτοφανές, το απίστευτο και το παράλογο είχαν τη θέση τους. Αυτή η λογοτεχνία θα είχε πεθάνει άδοξα, αν ο Θερβάντες δεν την είχε συμπυκνώσει και δεν της είχε προσφέρει το δώρο της αθανασίας, χάρη στον Δον Κιχώτη, όπου όλα τα περίεργα είναι φυσικά, όπου όλα τα παράλογα είναι πιστευτά, όπου όλα τα ανάποδα έχουν το ίσο τους. 

Αυτό το εύρημα δεν θα είχε το αντίκρισμα που του αποδίδουμε αν απέναντι στον Δον Κιχώτη δεν υπήρχε ο Σάντσο Πάντσα, η φωνή της αναπότρεπτης πραγματικότητας, η επίδειξη της κοινής λογικής, αλλά και της καχυποψίας και της προσδοκίας της ευκαιρίας με τις μικρότερες δυνατές απώλειες. Λιπόσαρκος ο Δον Κιχώτης, στρουμπουλός ο Σάντσο, καβάλα στον ετοιμόρροπο Ροσινάντε ο Δον Κιχώτης, σε γάιδαρο ο Σάντσο, οπλισμένος και θωρακοφόρος ο Δον Κιχώτης, άοπλος ο Σάντσο, επιθετικός και αιθεροβάμων ο Δον Κιχώτης, διαλλακτικός και προσγειωμένος ο Σάντσο, ο Δον Κιχώτης αποκτά περιεχόμενο, επειδή το αντλεί από τον Σάντσο, που απλόχερα του το προσφέρει. Με άλλα λόγια, ο Δον Κιχώτης δεν θα ενδιέφερε αν ο Σάντσο Πάντσα δεν υπήρχε να μας δείχνει πόσο ενδιαφέρων είναι.