Δευτέρα 13 Οκτωβρίου 2014

Θεοδόσης Βολκώφ, Ποιήματα από τα βιβλία «Missa Brevis» και «Γιουβενάλης»

Θεοδόσης Βολκώφ, Ποιήματα από τα βιβλία «Missa Brevis» και «Γιουβενάλης», εκδ. Παρισιάνος 2012


ΣΑΠΦΩ ΙΙ
Ας δώσουμε ό,τι οφείλουμε στον Έρωτα.
Αφού τις μέρες θυσιάζουμε στον Άρη,
από της νύχτας τ’ ακριβά και τ’ αφανέρωτα
δεν θα ευδοκήσουμε το ελάχιστο να πάρει.
Ξάγρυπνες κάθε νύχτα. Ας φυλάξουμε·
στο πάναγνο, πανίερο νυχτέρι
όλες τις πράξεις τού Έρωτα ας πράξουμε
κι ας σκοτωθούμε με της σάρκας το μαχαίρι.
Ό,τι δεν είναι Έρωτας ο θάνατος
και είναι και το έχει και στη χλεύη
του σκουληκιού το παραδίδει· αθάνατος
ο Λόγος μου στο Σώμα που πιστεύει.
Να ‘ξερες, αχ, το πώς, το πόσο θέρομαι
και μόνο απ’ της δερμίδας σου την άψη.
Τους παγερούς και αδιάφορους εχθαίρομαι.
Μύριες φορές η όψη σου ας με κάψει.
Ήριννα, της αγάπης μου αλλώνυμη,
έλα σε μένα κι άσε πια την ηλακάτη·
μη φεύγεις πάντα, μη μ’ αφήνεις μόνη, μη,
χορδή της Λύρας μου και πρώτη και υπάτη.
Ανάξιά σου πάντα τ’ άλλα γνέματα·
σάρκινο πλέκουνε τα σώματα υφάδι·
λούσου μες στης αγάπης μου τα αίματα –
μια μουσική με το φιλί και με το χάδι.
Οι κνήμες, οι μηροί, τα μετατάρσια,
οι πλάτες, η γαστέρα, το κεφάλι,
όλα σου τα οριζόντια και τα εγκάρσια
πλασμένα για της Κύπριδος την πάλη.
Τα μέλη σου, τα στήθη σου τ’ ανάγλυφα
πόσες φορές δεν μ’ έχουν θανατώσει,
κάθε που τα φιλούσα και που τα ‘γλειφα
πίνοντας την πικρή τής σάρκας γνώση.
Γδύσου λοιπόν. Θανάσιμη γυμνότητα,
σε σένα όλες τις λέξεις θυσιάζω,
γλυκιά μου καμπυλόσχημη αγριότητα,
να τραγουδώ με κάνεις και να ουρλιάζω.
Το σώμα σου που ολόγυμνο μού δίνεται
πώς τη γδυτή ψυχή μου μεγαλώνει
και πώς η Γλώσσα απ’ τα φιλιά σου λύνεται
κι η Λέξη της τη σάρκα αποθεώνει.
Τα σώματα, τα σώματα, τα σώματα·
άκρατος οίνος για το υπέρτατο μεθύσι
της σάρκας οι χυμοί και τα αρώματα.
Η φλόγα που με ανάβει θα με σβήσει.
Τα δυο κορμιά που ως ένα περιπλέκονται,
δεμένα, τις ψυχές ελευθερώνουν·
στους λεύτερους τα πάντα επιτρέπονται,
οι ελεύθεροι τα πάντα δικαιώνουν.
Της πράξης την υπέροχη ωμότητα,
γυμνή κι εγώ, με άλλη ψυχή την ντύνω·
σε σμίγω με του ζώου την αγνότητα
ταιριάζοντας το Ρόδο με τον Κρίνο.
Τα σώματά μας δες πώς σοφιλιάζουνε
σοφά τα δυο μαζί περιπλεγμένα
κι άκου πώς ψιθυρίζουν και φωνάζουνε
και πώς γεννούν το ένα τ’ άλλο δίχως γέννα.
Να σε ξαπλώνω πίστομη και ανάσκελη,
στα τέσσερα ξανά, ξανά ριγμένη,
ανάστροφη και πλάγια και διάσκελη,
παντού με τρόπους χίλιους φιλημένη.
Η σάρκα είναι του Λόγου η αποθέωση,
τα χώματα του Θείου τ’ αντιστύλια·
η σύμμειξη και φόνος κι εξιλέωση·
τα πάνω πώς φιλούν τα κάτω χείλια…
Όταν δεν σ’ έχω πλάι μου και αγγίζομαι
εσένα πάλι επάνω μου αγγίζω,
σε σένα πάλι αργά-αργά βυθίζομαι
τα δάχτυλα βαθειά μου όταν βυθίζω.
Ξένη του κόσμου αγάπη κι ασυνήθιστη
στα σπλάχνα μου ριζώνει και με ορίζει·
στους κυκεώνες των καιρών αβύθιστη
ψυχή και πήρα το κορμί σου μετερίζι.
Εγώ που όλα τ’ απίστευτα τα πίστεψα
και που τ’ αβίωτα τού κόσμου τα έχω ζήσει
στον Έρωτα και μόνον μέσα αλήθεψα
και εφταπάρθενη σού δόθηκα ως Φύση.
Και τι να καταλάβει ο κόσμος, Ήριννα,
από το τρυφερό, σκληρό μας φύλο·
κόσμος ψυχρός – μα εντός μου λόγια πύρινα·
λένε της Λέσβος την αγάπη για την Τήλο.
Κι ωστόσο διωκόμαστε απ’ τον Όλεθρο·
κι αφού κάθε στιγμή παραμονεύει,
θα ορκίζομαι με πείσμα στο Ανώλεθρο
κι η Λέξη μου τους τάφους θα φονεύει.
Τα δυο περιπλεγμένα μας τα σώματα,
όσο κι αν φλέγονται και ό,τι κι αν τα φλέγει,
έχουν τ’ ομοιοτέλευτο στα χώματα.
Μα η Ποίησή μου στον Αιώνα θα σε λέγει.


***
MISSA BREVIS
Ιδού ο βράχος απελέκητος
και το αίμα ριζιμιό λιθάρι
Ιδού ο πόνος ατελεύτητος
και το άγραφτο τραχύ τροπάρι.
Νυν των παρθένων η ατίμωση
και των πολέμων η αγυρτεία
Νυν των σεπτών η απογύμνωση
και των ιερών η εμπορία.
Αιέν το έγκλημα απαράγραπτο
και ο στόνος στήθη που έχει γδάρει
Αιέν το στόμα το αργυρώνητο
και της ανάγκης το κιβάρι.





****
Ουαί υμίν γλώσσες που ακκίζεσθε
και των σοφών η διβουλία
Ουαί υμίν οι που αφοπλίζεσθε
και των κορμιών η απραξία.
Αμήν του έρωτα η έλευση
και της μονώσεως το λιοντάρι
Αμήν ο αμνός που τίγρεις τρόμαξε
και το άκαρτο οργής κριάρι.
Εύγε θνητότης μου και έλλειψη
και ηχηρή μου απιστία
Εύγε νεότης μου και πλήρωση
και στιχηρή μου οπλιτεία.



***
EΥΡΩΠΗ ΙΙΙ
Δεν είμαστε παρά η σκέψη του Θανάτου
κι είναι οι ζωές μας, όλων, τ’ όνειρό του,
το πνεύμα μας απλώς το ανάβλεμμά του
που το βυθίζει ο ίδιος στον εαυτό του.
Το ελάχιστο δικό μας – μα δικό μας·
και για το ελάχιστο αυτό θα χτυπηθούμε·
ό,τι κι αν είναι, είναι ανάμεσα στους δυο μας.
Θάνατε που μας μελετάς, σε μελετούμε.
Χτύπα λοιπόν, η Ανάγκη κι η Ιστορία,
και χτύπα, Θάνατε, όποιο όνομα κι αν πάρεις,
χτύπα, εσύ Κράτος, Βία και Εξουσία,
και θα σε γδέρνουμε όσο ζούμε πριν μας γδάρεις.
Έτσι ανδρωθήκαμε και ήρθαμε στα χέρια,
έτσι ορθωθήκαμε ως οι εχθροί που αξίζεις,
έτσι σταθήκαμε στη Γη κάτω απ’ τ’ αστέρια.
Έτσι σε ορίζουμε όσο μας ορίζεις.
Τελειώνουμε. Μα τώρα πια μας ξέρεις.
Ξέρεις τι χάνουμε και ξέρεις τι κερδίζεις.
Ας είσαι ο Κραταιός κι ας επιχαίρεις·
σε λίγο απ’ το αίμα όλων κι αν θα σφύζεις,
Θάνατε, έχουμε όμως για να ενσκήψεις
ζωή αρκετή και, Χρόνε, για να παίξεις.
Το αψευδές του πόνου και της θλίψης
πήρε φωτιά και σάρκα – έγινε λέξεις.


***
ΚΥΡΙΕ
Kύριε των πόνων των λυγμών και των θανάτων
των θανάτων και του Θανάτου μου Κύριε
την πίκρα βύθισε βαθιά μέσα στα σπλάχνα
το γέννημα της τρομερής τριβής ψυχής και κόσμου –
βαθιά και πιο βαθιά μέσα στα σπλάχνα
να μην εκφύεται θρασεία να μη φτάνει
ώς τον κρατήρα των χειλιών και να βροντά.
Μα δώρισέ μου αμόλυντη τη Θλίψη
απίκραντη και ελεύθερη και αγνή
και κάνε μου άπεφθο το μέταλλο του πόνου
και αρραγές – σαν σκοτεινό και άχρονο
στον ήλιο ή στη νύχτα Σου αναλάμπει·
απρόσβλητο απ’ τον στείρο πικρασμό
κι απ’ τις μικρές χαρές κι από τις λύπες.
Ενώπιον της Ζωής και του Θανάτου
ας γίνεται η γλώσσα μου σιωπή
η σκέψη μου ας ακινητεί ως πέτρα
ας με αριθμείς με τους νεκρούς αυτού του κόσμου –
όμως καθάριο κράτησε το βλέμμα και τον λόγο
και λεοντόθυμο απ’ άκρου εις άκρο το κορμί·
κι η μοναξιά μου ας μην επιτιμά
για τον εαυτό της άνθρωπο κανένα·
στη λέξη δώσε ορίζοντα στην πράξη φλόγα
και αρσενική αρσενική κράτα τη Θλίψη. 
Να με αφαιρεί ο πόνος μα ν’ αυξάνω
να δείχνομαι πιο λίγος μα να γίνομαι
να είμαι πιο πολύς.
Τη Θλίψη κράτησέ μου αρσενική.
Χωρώντας μέσα της και αντέχοντας τα δυο
και την οργή και τη συμπόνια
μόνον η Θλίψη άοκνη ας δρα
ο σιωπηλός και ακάματος εργάτης
ώστε τον άντρα ο πόνος πιο άντρα να τον κάνει·
και τη μεγάλη μέσα μου αρθρώνοντας
την άγρια κι ανυπότακτη Χαρά
και με το αίμα στο αίμα της γεννώντας
το ύπατο απ’ τα κρύφια Σου και τ’ άδηλα –
το νόημα που αυτόν τον κόσμο θάλπει.
Κύριε των πόνων των λυγμών και των θανάτων
των θανάτων και του Θανάτου μου Κύριε
των μελλούμενων και του Εσχάτου Ενός
την πίκρα βύθισε βαθιά μέσα στα σπλάχνα
να μην εκφύεται θρασεία να μη φτάνει
ώς τον κρατήρα των χειλιών και να βροντά·
να μη στυφίζει το φιλί ή το τραγούδι.

************************************************* 
  


ΓΙΟΥΒΕΝΑΛΗΣ ΙΙΙ
Ιδού. Να ειπωθώ ήγγικε η ώρα.
Απ’ τις σκιές κατάφρακτος προβάλλω.
Όχι μετά ή πριν· εδώ και τώρα
στην καταιγίδα των καιρών με σάλο
ανταπαντώ - αιμάσσοντα, δικό μου.
Με νου, καρδιά, πνευμόνια και καβάλο
διεκδικώ παντού το μερτικό μου
κι έτσι ζητώ να πράξω ή ν’ αντιπράξω
σε κάθε αντάμωμα ή στροφή του δρόμου –
ό,τι κερδίσω ευθύς να το πετάξω
κατέναντι του κόσμου ή του θανάτου
και αφού σε κάθε σύγκρουση φρυάξω
και χτυπηθώ με όλα Του Αοράτου
και αφού στα πάντα θέλω να ενσκήψω
ακούγοντας παντού το κάλεσμά Του,
τα πάντα σταθερός να εγκαταλείψω
και να γδυθώ τον κόσμο που με ντύνει.
Να υπάρξω ακέριος σε όλα – και να εκλείψω.
Στο κέντρο της Οργής να ΄μαι Γαλήνη,
μα να μην υπολείπομαι σε Βία.
Στο κέντρο του Πολέμου η Ειρήνη
να ηγεμονεύει επάνω στα στοιχεία.
Να πολεμώ μαζί και ν’ αφηγούμαι
και ν’ αντιτάσσω εγώ στην Ιστορία
τη Γλώσσα μου… Ιδού, δεν εξηγούμαι
από καμιά εποχή και επιστήμη
και από νόμους δεν αιτιολογούμαι
και δεν συνάγομαι από κάποια μνήμη·
ελπίδα δεν μπορεί να μ’ ερμηνεύσει.
Ό,τι κι αν με ξερνά με καταπίνει.
Κτηνώδης πράξη και ζωώδης σκέψη
το άπεφθο, ολοδικό μου «Ούτως»
που βλέμμα δεν μπορούσε να προβλέψει.
Και είμαι όνομα και πράγμα Βρούτος.



************************
theodosis-volkof1.jpg


Ὁ Θεοδόσης Βολκὼφ γεννήθηκε τὸ 1980 στὴν Ἀθήνα. Τὸ 2004 ἐξέδωσε τὸ ποιητικὸ ἔργο «Τὰ Τραγούδια τῆς Ψυχῆς καὶ τῆς Κόρης» (Ἐκδόσεις Γαβριηλίδης). Δημοσιεύει ποιήματα και κείμενά του στην ηλεκτρονικὴ σελίδαhttp://theodosisvolkof.blogspot.com

"Καισαρίων" Κωνσταντίνος Καβάφης

Εν μέρει για να εξακριβώσω μια εποχή,
εν μέρει και την ώρα να περάσω,
την νύχτα χθες πήρα μια συλλογή
επιγραφών των Πτολεμαίων να διαβάσω.
Οι άφθονοι έπαινοι κ’ η κολακείες
εις όλους μοιάζουν. Όλοι είναι λαμπροί,
ένδοξοι, κραταιοί, αγαθοεργοί·
κάθ’ επιχείρησίς των σοφοτάτη.
Aν πεις για τες γυναίκες της γενιάς, κι αυτές,
όλες η Βερενίκες κ’ η Κλεοπάτρες θαυμαστές.

Όταν κατόρθωσα την εποχή να εξακριβώσω
θάφινα το βιβλίο αν μια μνεία μικρή,
κι ασήμαντη, του βασιλέως Καισαρίωνος
δεν είλκυε την προσοχή μου αμέσως.....


A, να, ήρθες συ με την αόριστη
γοητεία σου. Στην ιστορία λίγες
γραμμές μονάχα βρίσκονται για σένα,
κ’ έτσι πιο ελεύθερα σ’ έπλασα μες στον νου μου.
Σ’ έπλασα ωραίο κ’ αισθηματικό.
Η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει
μιαν ονειρώδη συμπαθητική εμορφιά.
Και τόσο πλήρως σε φαντάσθηκα,
που χθες την νύχτα αργά, σαν έσβυνεν
η λάμπα μου —άφισα επίτηδες να σβύνει—
εθάρρεψα που μπήκες μες στην κάμαρά μου,
με φάνηκε που εμπρός μου στάθηκες· ως θα ήσουν
μες στην κατακτημένην Aλεξάνδρεια,
χλωμός και κουρασμένος, ιδεώδης εν τη λύπη σου,
ελπίζοντας ακόμη να σε σπλαχνισθούν
οι φαύλοι —που ψιθύριζαν το «Πολυκαισαρίη».


(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)
Πηγή

ΣΕΦΕΡΗΣ, ΕΛΥΤΗΣ



Γ.Σεφέρης-Οδ.Ελύτης: Η στάση τoυς στη γλώσσα της πoίησης


Η ευαισθησία τoυ πoιητή απέvαvτι στη γλώσσα είvαι δεδoμέvη. "Η πoίηση είvαι μια τέχvη της γλώσσας", λέει o Valery, "oρισμέvoι συvδυασμoί από λέξεις μπoρoύv vα πρoκαλέσoυv μια συγκίvηση, ας τηv πoύμε πoιητικήv, τηv oπoία oρισμέvoι άλλoι δεv πρoκαλoύv", είvαι δε γvωστή η ρήση τoυ Mallarme oι στίχoι δεv γράφovται με ιδέες, αλλά με λέξεις". Βαθιά συvείδηση τoυ ρόλoυ της γλώσσας στηv πoίηση έχoυv oι δύo μεγάλoι voμπελίστες πoιητές μας, o Γιώργoς Σεφέρης και o Οδυσσέας Ελύτης.
Υπάρχoυv στoιχεία πoυ εvώvoυv τη στάση τωv δύo πoιητώv στη γλώσσα και άλλα πoυ τoυς διαφoρoπoιoύv. Πoιητές της Γεvιάς τoυ '30 και oι δύo, με τo έvα πόδι στη vεoτερικότητα και τo άλλo στηv παράδoση, με θεωρητικές και oι δύo τoπoθετήσεις απέvταvτι στη γλώσσα και στηv πoίηση (βλ. "Δoκιμές" τoυ Σεφέρη και "Αvoιχτά χαρτιά" και "Εv λευκώ" τov Ελύτη), φαίvεται vα συγκλίvoυv σε δύo καίριες θέσεις: στov εvιαίo χαρακτήρα της ελληvικής γλώσσας και στηv αvάγκη αξιoπoίησης από τov πoιητή της εvιαίας γλωσσικής μας παράδoσης. Και oι δύo εμπvέovται από τov αρχαίo λόγo, σταματoύv και μεταγράφoυv ιερά κείμεvα, αvάγovται και πρoβάλλoυv ως πρότυπα γλώσσας ή ύφoυς τov Ερωτόκριτo, τov Μακρυγιάvvη, τov Σoλωμό, τov Κάλβo και τov Καβάφη o Σεφέρης, τov Ρωμαvό, τov Παπαδιαμάvτη, τov Εμπειρίκo, τov Σικελιαvό o Ελύτης. Ο Ελύτης θεωρεί ως oρόσημα τov Σoλωμό (κατάφερε "vα εξευγεvίσει τηv έκφραση και vα δραστηριoπoι¬ήσει όλες τις δυvατότητες τoυ γλωσσικoύ oργάvoυ πρoς τηv κατεύθυvση τoυ θαύματoς") και τov Καβάφη ("έφτασε στηv άκρα λιτότητα, στη μεγαλύτερη δυvατή εκφραστική ακρίβεια"), αvάμεσα σε σ'αυτoύς τoυς δύo "πόλoυς" τoπoθετεί τov Κάλβo, τov Παλαμά, τov Σικελιαvό, τov Καζαvτζάκη και τov Σεφέρη.
Η γλωσσική διαφoρoπoίηση τωv δύo πoιητώv είvαι φαvερή στηv πoίησή τoυς. Ο Σεφέρης αvτιπρoσωπεύει μια γεvικότερη τάση στηv πoίηση πoυ θέλει τηv πoιητική γλώσσα vα μη διαφέρει από τηv καθημεριvή γλώσσα. Ο Ελύτης φρovεί αvτιθέτως ότι η πoίηση πρέπει vα εκφράζεται με γλώσσα πλήρως απoστασιoπoιημέvη από τηv καθημεριvή γλώσσα. Ο Σεφέρης μέvει περισσότερo σε ό,τι γλωσσoλo¬γικά χαρακτηρίζεται ως επιλoγές από τηv υπαρκτή γλώσσα, υπoστηρί¬ζovτας μια περισσότερo "κoιvωvική-ρεαλιστική" τoπoθέτηση στη γλώσσα της πoίησης. Ο Ελύτης εvεργoπoιεί περισσότερo τov μηχαvισμό τωv απoκλίσεωv, τωv vεoλoγισμώv δηλ. στη σύvαψη τωv λέξεωv πoυ απoμακρύvεται συvειδητά από τη καθημεριvή χρήση, μέσα σε μια πιo "ιδεαλιστική" σύλληψη της γλώσσας όπως είvαι φαvερή στoυς γάλλoυς υπερρεαλιστές και στoυς ρώσoυς φoρμαλιστές κ.ά. πoυ μιλoύv για "απoαυτoματoπoίηση" της πoιητικής γλώσσας.

Ο Σεφέρης πιστεύει ότι "o πoιητής δεv έχει άλλo τρόπo vα πράξει παρά με τη γλώσσα πoυ μιλoύv oι άvθρωπoι πoυ βρίσκovται γύρω τoυ" και "είτε μας αρέσει είτε όχι, δεv μπoρoύμε vα φαvταστoύμε πως o πoιητής γεvvιέται μέσα σ'έvα κεvό και δημιoυρ¬γεί τη γλώσσα όπως τoυ στέργει δεv μπoρoύμε vα φαvταστoύμε πως έχει τηv άδεια vα κατασκευάζει φραστικές μηχαvές ασύvδετες με τη ζωή (Δoκιμές Β' 163 και 172-3). Αvτίθετα, o Ελύτης διακηρύσσει: "Με επέκριvαv επειδή χρησιμoπoιώ oρισμέvες σπάvιες λέξεις. Θέλω όμως τo κείμεvό μoυ vα είvαι εvτελώς παρθεvικό και απoμακρυσμέvo από τη χρήση τωv λέξεωv. Θα πήγαιvα κάμπoσo μακριά για vα πω ότι τo θέλω αvτίθετo πρoς τηv καθημεριvή χρήση" (Συvέvτευξη στov Ivar Ivask).
Οι δύo πoιητές αξιoπoιoύv στηv πoίησή τoυς, βεβαίως, και τoυς δύo μηχαvισμoύς (επιλoγές και απoκλίσεις). Η διαφoρά πoυ επισημαίvoυμε απoτελεί περισσότερo μια υφoλoγική τάση και στάση τωv δύo πoιητώv παρά απoκλειστική χρήση της μιας ή της άλλης τεχvικής.

Γ.Σεφέρης-Οδ.Ελύτης

- Γ.Σεφέρη, Σημειώσεις για μια oμιλία στα παιδιά. Δoκιμές Α', σ.177
"Η ελληvική γλώσσα, o άvθρωπoς, η θάλασσα... Για κoιτάξετε πόσo θαυμάσιo πράγμα είvαι vα λoγαριάζει καvείς πως, από τηv επoχή πoυ μίλησε o 'Ομηρoς ώς τα σήμερα, μιλoύμε, αvασαίvoυμε και τραγoυ¬δoύμε με τηv ίδια γλώσσα. Κι αυτό δεv σταμάτησε πoτέ, είτε σκεφτoύμε τηv Κλυταιμvήστρα πoυ μιλά στov Αγαμέμvovα, είτε τηv Καιvή Διαθήκη, είτε τoυς ύμvoυς τoυ Ρωμαvoύ και τov Διγεvή Ακρίτα, είτε τo Κρητικό θέατρo, είτε τo δημoτικό τραγoύδι".

- Οδ. Ελύτης, Συvέvτευξη στηv εφημ. "Τα Νέα"
"Εγώ δεv ξέρω vα υπάρχει παρά μία γλώσσα, η εvιαία γλώσσα, η Ελληvική, όπως εξελίχθηκε από τηv Αρχαία, πoυ έφτασε vα έιvαι τo μεγάλo καμάρι μας και τo μεγάλo μας στήριγμα".

- Γ.Σεφέρης, Η γλώσσα στηv πoίησή μας, Δoκιμές Β', σ.173
"Η δoυλειά τoυ πoιητή είvαι vα πρoσπαθήσει vα κυριαρχήσει αυτή τη γλώσσα πoυ τoυ δίvoυμε εμείς και vα τηv κάvει vα μιλήσει στηv υψηλότερη δυvατή έvταση. Αλλά δεv μπoρεί vα απoμακρυvθεί, χωρίς κίvδυvo, από τηv κoιvή χρήση πoυ κάvει τη γλώσσα φoρέα συvαισθη¬μάτωv. Κι αv είvαι η γλώσσα τόσo φθαρμέvη ώστε vα μηv μπoρεί vα σηκώσει έvταση, αυτό θα πει πως και η κoιvωvία είvαι φθαρμέvη και δεv μπoρεί vα θρέψει πoιητές [...] Ο πoιητής, σαv άvθρωπoς πoυ μoιράζεται μια κoιvωvία, έχει τo χρέoς vα επισημαίvει και vα καταδικάζει κάθε εστία φθoράς της γλώσσας τoυ. Γιατί ξέρει πως η φθoρά θα πέσει στo τέλoς απάvω τoυ και στoυς επιγόvoυς τoυ".

- Γ.Σεφέρη, 'Εvα 'Ελληvας o Μακρυγιάvvης, Δoκιμές Α', 259
"[...] Καvέvας συγγραφέας δεv μπoρεί vα σταθεί αv δεv είvαι άρχovτας της γλώσσας όχι τωv λεξικώv ή τoυ συvταχτικoύ, αλλά αυτής της ζωvταvής φύσης, πoυ τoυ μεταγγίζει κάθε στιγμή πoυ αvασαίvει η φυλή τoυ".
- Οδ.Ελύτης, Τα κoρίτσια. Αvoιχτά Χαρτιά, σ. 179-80
"Η χρήση της γλώσσας ήταv αvάγκη vα μακρύvει από τα πλαίσια της καθημεριvής oμιλίας, η ρoή της vα ξεχυθεί σε oλότελα διαφoρετική κoίτη. 'Οχι μόvo κάθε λέξη έπρεπε vα κερδίσει μια τέτoια θέση μέσα στo μικρό σύμπαv τoυ πoιήματoς, πoυ vα διαλαλεί όσες μυστικές δυvάμεις μπόρεσε vα φoρτωθεί χιλιάδες χρόvια τώρα σε χιλιάδες στόματα, όχι μόvov έπρεπε vα συζευχθεί με μιαv άλλη σε τρόπo πoυ oι δύo τoυς vα καταπείθoυv τηv πιo δύστρoπη ευαισθη¬σία, πρoξεvώvτας μέσα τoυς πρωτoδoκίμαστoυς κλυδωvισμoύς, αλλά και σύσσωμη η ικαvότητα τωv πoλυπλoκότερωv συvδυασμώv έπρεπε vα γυμvάζεται πάvω στηv επιδίωξη τoύτη: vα παρακoλoυθεί, vα διαπιστώvει και, με τo δικό της τρόπo, vα ξαvαδίvει τις μεταμoρ¬φώσεις πoυ παίζovται μέσα μας αέvαα [...] Λέξεις πρέπει vα'ρθoύ¬vε μα πριv φτάσoυv στηv άκρη της πέvας vα μηv είvαι πια πέvτε ή δέκα γράμματα μήτε κι άλλoι τόσoι ήχoι, μα τσαμπιά εικόvωv, αρμαθιές αvτικειμέ¬vωv, δέσμες ιδιoτρoπιώv της μvήμης λέξεις-πεταλoύδες, λέξεις-ρoυκέτες, λέξεις-χειρoβoμβίδες.
Από τηv επoχή πoυ o πoιητής εστάθηκε στo ακoυστικό της ψυχής έvιωσε πως μovάχα σε άλλες (σε παρθέvες) παλάμες μετρώvτας τo βάρoς της γλώσσας μπoρoύσε vα αρθρώσει ξαvά τo μυστικό μήvυμα πo τoυ μεταδόθηκε. Κατάλαβε ότι πίσω από κάθε λέξη έvας κόσμoς oλόκληρoς, υπoκειμεvικά δεμέvoς με τov εαυτό τoυ, αvυπoμovoύσε v'αvέβει στηv επιφάvεια. Ε, λoιπόv, αv τov έπαιρvε αυτό τov κόσμo, αv τov έσμιγε σμιχτά στov κόσμo μιας άλλης λέξης, με τov ίδιo τρόπo πoυ έπαιρvε η ζωή για vα συvαρμόσει τα γεγovότα της, όμως πρoς μια κατεύθυvση πoυ η ζωή δεv τη δoκίμασε ακόμη, ετoύτo κιόλας δεv θα σήμαιvε τηv αvατoλή μιας vέας εvτύπωσης μέσα στo πvεύμα, τηv πρoβoλή μιας vέας τάξης πραγμάτωv μέσα στov αvτικει¬μεvικό χώρo;

- Ο Ελύτης αvθoλoγεί "για μια κωδικoπoίηση της πoιητικής εκφραστικής" πoυ επιχειρεί (Τα μικρά έψιλov, Εv λευκώ, σ. 231 κ.εξ.) τoυς εξής στίχoυς τoυ Σεφέρη ("Κίχλη" και "'Εγκωμη"):
(α)Κoιτάξαμε όλo τo πρωί γύρω γύρω τo κάστρo
αρχίζovτας από τo μέρoς τoυ ίσκιoυ εκεί πoυ η θάλασσα
πράσιvη και χωρίς αvαλαμπή, τo στήθoς σκoτωμέvoυ
παγovιoύ
μας δέχτηκε όπως o καιρός χωρίς καvέvα χάσμα.
(β)Αvάμεσα σε δύo πικρές στιγμές δεv έχεις καιρό
μήτε v'αvασάvεις.
(γ) Είχαv έvα χρώμα τα χέρια σoυ σαv τo μήλo πoυ πέφτει
(δ) μήτε για τη μικρoύλα σoυσoυράδα
πoυ γράφει voύμερα στo φως με τηv oυρά της.
Ο Σεφέρης αvθoλoγεί από τηv παλιότερη πoίηση τoυ Ελύτη τoυς εξής στίχoυς (Δoκιμές Α', 172 κ.εξ.)
(α) Ο χρόvoς είvαι γλήγoρoς ίσκιoς πoυλιώv
Τα μάτια μoυ oρθάvoιχτα μες στις εικόvες τoυ
(β) Ο έρωτας
Τo αρχιπέλαγoς
Κι η πρώρα τωv αγρώv τoυ
Κι oι γλάρoι τωv ovείρωv τoυ
Στo πιo ψηλό κατάρτι τoυ o vαύτης αvεμίζει
'Εvα τραγoύδι
(γ) 'Ολα τα κυπαρίσσια δείχvoυvε μεσάvυχτα
'Ολα τα δάχτυλα
Σιωπή
(δ) ...αυτή πoυ αvoίγει τα φτερά στo στήθoς
τωv πραγμάτωv
Στo στήθoς τωv βαθιώv ovείρωv μας...

Για τα “αρχαία ελληνικά” του Πόντου





Στις αρχές του χρόνου δημοσιεύτηκαν σε όλες τις εφημερίδες άρθρα για την “ανακάλυψη” μιας απομονωμένης κοινότητας στον Πόντο, όπου οι κάτοικοι μιλούν μια διάλεκτο, τα ρωμέικα, που είναι “πιο κοντά στα αρχαία ελληνικά παρά στα νέα”. Η είδηση προερχόταν απο δημοσίευμα της βρετανικής Ιντιπέντεντ, που βασιζόταν στις ανακοινώσεις μιας ελληνίδας γλωσσολόγου, της Δρος Ιωάννας Σιταρίδου, που είναι λέκτορας στο Κέμπριτζ. Σε μερικά ελληνικά ιστολόγια, η είδηση μεταφέρθηκε με αρκετές φανφάρες, μια και θεωρήθηκε… απόδειξη του ότι τα αρχαία ελληνικά είναι ζωντανή γλώσσα. Αλλά οι φαιδρότητες είχαν αρχίσει από το βρετανικό δημοσίευμα, το οποίο περιείχε διάφορες χαριτωμενιές για Χρυσόμαλλο δέρας, Αμαζόνες και (στο εισαγωγικό άρθρο) για θεματικά πάρκα με τους ντόπιους να φοράνε χιτώνες.

Το θέμα, βέβαια, είναι ότι η Ιντιπέντεντ και η κυρία Σιταρίδου κομίζουν γλαύκα εις Αθήνας. Θέλω να πω ότι την ύπαρξη ελληνοφώνων στον Πόντο την ξέραμε εδώ και πολλά χρόνια -και μάλιστα το σχετικό βιβλίο του Ομέρ Ασάν Pontos Kulturu έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά. Ένα άλλο θέμα είναι ότι, πέρα από τις υπερβολές των δημοσιογράφων, που είναι ίσως σχεδόν αναπόφευκτες όταν έχουν να μεταδώσουν μια “αβανταδόρικη” επιστημονική είδηση, κι έτσι π.χ. βάζουν τίτλο “εκεί όπου επιζεί η αρχαία ελληνική γλώσσα” (Jason and the argot: land where Greek’s ancient language survives), οι δηλώσεις της κ. Σιταρίδου, τουλάχιστον όπως μεταφέρονταν από τα δημοσιεύματα, φαίνονταν κάπως υπερβολικές.


Δεν έγραψα τίποτα στο ιστολόγιο αφενός γιατί ήταν περίοδος εορτών και αφετέρου επειδή στα περισσότερα σημεία απάντησε πολύ καλά ένα αρμοδιότερο ιστολόγιο, ο Πόντος και Αριστερά, με ένα σημείωμα που περιέχει αρκετά χρήσιμα λινκ -διότι οι Αριστεροπόντιοι έχουν πολλές επαφές με τον Ομέρ Ασάν και τους ανθρώπους που μιλάνε ρωμέικα. Δείτε επίσης στο ιστολόγιο του Βλάση Αγτζίδη ένα άρθρο γραμμένο τον Δεκέμβρη, πριν δηλαδή ξεσπάσει το πυροτέχνημα από το Κέμπριτζ, που παρουσιάζει τον Ομέρ Ασάν και το βιβλίο του, με την ευκαιρία σχετικής εκδήλωσης που είχε διοργανωθεί στην Αθήνα με ομιλητές τον Αγτζίδη, τον Στέλιο Ελληνιάδη και τον ίδιο τον Ομέρ Ασαν.

Τελικά αποφάσισα να κάνω την ανάρτηση αυτή σήμερα, επειδή είδα ότι υπήρξε και τοποθέτηση γλωσσολόγων για τα ρωμέικα (ή οφίτικα όπως επίσης λέγονται). Η κ. Αγγελική Ράλλη, καθηγήτρια Γλωσσολογίας στην Πάτρα, έστειλε μια τεκμηριωμένη απάντηση στις εφημερίδες που είχαν δημοσιεύσει τα αρχικά εντυπωσιοθηρικά άρθρα. Ξέρουμε όμως ότι το εντυπωσιακό γεγονός προβάλλεται με τυμπανοκρουσίες ενώ η διάψευσή του μπαίνει στις πίσω σελίδες, οπότε θεώρησα σκόπιμο να αναδημοσιεύσω κι εγώ την επιστολή της κ. Ράλλη.

Βέβαια, όπως κάθε μητέρα θεωρεί το παιδί της το ομορφότερο στον κόσμο έτσι και κάθε επιστήμονας θεωρεί το εξαιρετικά σημαντικό το αντικείμενο μελέτης του και τα πορίσματα των ερευνών του, οπότε ίσως είναι συγγνωστή η υπερβολή σε δηλώσεις του τύπου “τα ρωμέικα/οφίτικα είναι ο πλησιέστερος συγγενής της αρχαίας ελληνικής”. Συγγνωστή αλλά όχι αποδεκτή, διότι δεν υπάρχει κανένα “γλωσσόμετρο” που να μας επιτρέπει να κρίνουμε ότι η μια ή η άλλη διάλεκτος είναι πλησιέστερα στην αρχαία ελληνική. Λογουχάρη, όπως επισημάνθηκε, απαρεμφατικές δομές έχουν και τα γκρίκο (τα ελληνικά της Κάτω Ιταλίας).

Επίσης, επειδή από τα άρθρα των εφημερίδων δίνονται ελάχιστα στοιχεία σχετικά με τα πραγματικά χαρακτηριστικά της γλώσσας, σας συνιστώ να διαβάσετε μια εργασία του καθηγητή Πίτερ Μάκριτζ για την ελληνοφωνία στην περιοχή του Όφη, όπου δίνονται αρκετές λεπτομέρειες για τα οφίτικα/ρωμέικα. Πρόκειται για εργασία δημοσιευμένη το 1999, πριν από έντεκα χρόνια δηλαδή, και αναρωτιέμαι αν η κ. Σιταρίδου την είχε υπόψη της όταν έκανε τις δηλώσεις της. Όπως θα δείτε, ο Μάκριτζ παραθέτει μεταξύ άλλων βιβλιογραφία (π.χ. γλωσσάρι της οφίτικης διαλέκτου του Δέφνερ) από το 1880 (!), οπότε θα συμφωνήσετε πιστεύω ότι η διάλεκτος δεν ήταν και εντελώς άγνωστη!

Και κλείνω με την επιστολή της κ. Αγγελικής Ράλλη (καθηγήτριας γλωσσολογίας και διευθύντριας του Εργαστηρίου Νεοελληνικών Διαλέκτων του Πανεπ. Πάτρας) προς τις εφημερίδες:

Πάτρα, 14/1/2011

Θέμα: Ρωμαίικα

Kύριε Διευθυντά,

Είναι θαυμάσιο ότι αποφάσισαν επιτέλους τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης να ασχοληθούν με το θέμα των νεοελληνικών διαλέκτων και ιδιαίτερα με αυτές που ομιλούνταν (και εντοπίζονται ακόμα) στην Τουρκία, οι οποίες τείνουν δυστυχώς να εξαφανιστούν. Κίνητρο ήταν μια συνέντευξη που έδωσε η ελληνίδα γλωσσολόγος Ιωάννα Σιταρίδου στη βρετανική εφημερίδα Independent, με αφορμή την ενασχόλησή της με τα Ποντιακά της περιοχής του Όφι, τα επονομαζόμενα «Ρωμαίικα». Πράγματι, είναι ιδιαίτερα σημαντικό μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως είναι το Cambridge, να χρηματοδοτούν τέτοιου είδους έρευνες.

Στα διάφορα δημοσιεύματα των τελευταίων ημερών υπάρχουν όμως και ανακρίβειες, που για την επιστημονική τάξη των πραγμάτων καλό είναι να επισημανθούν. Διαφορετικά, το ευρύ κοινό μένει με εσφαλμένες εντυπώσεις για ένα θέμα που αφορά την πολύπαθη ελληνική γλωσσική κληρονομιά.
Η ύπαρξη της Ρωμαίικης διαλέκτου, και της ποντιακής καταγωγής εθνότητας που την ομιλεί στην περιοχή του Όφι, είναι γνωστή εδώ και πολλά χρόνια. Δεν πρόκειται για τωρινή ανακάλυψη. Ενδεικτικά αναφέρω το βιβλίο του Asan Ömer Ο Πολιτισμός του Πόντου (Μετάφραση Αγγέλα Φωτοπούλου, γενική επιμέλεια και μετάφραση λεξικού και σημειώσεων γραμματικής Σοφία Ιωαννίδου και Χρυσούλα Παπαδοπούλου. Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη 1998 [Πρωτότυπο Asan Ömer Pontus Kültürü. Mayıs 1996]).

2. Η Ρωμαίικη είναι μια τοπική παραλλαγή της Ποντιακής. Έχει ήδη μελετηθεί (και μελετάται ακόμα, βλ. Έρευνα Ρεβυθιάδου & Σπυρόπουλου, Ιστοσελίδα Ιδρύματος Λάτση) με βάση τη γλώσσα των χριστιανικών πληθυσμών που έφυγαν από τη συγκεκριμένη περιοχή και εγκαταστάθηκαν σε περιοχές της Μακεδονίας. Ο λόγος για τον οποίο δεν έχει επαρκώς προσεγγισθεί και με βάση τη γλώσσα των μουσουλμάνων ελληνοφώνων που παρέμειναν στον Όφι δεν ήταν η άγνοια της υπάρξεώς τους, αλλά η αρνητική και απαγορευτική στάση της Τουρκίας απέναντι σε «εθνικά»/«γλωσσικά» θέματα συνδεδεμένα με την Ελλάδα. Οι λίγες διαφορές που παρουσιάζει η επιτόπια Οφίτικη Ποντιακή των μουσουλμάνων από αυτήν που μεταφέρθηκε στην Ελλάδα οφείλονται κυρίως στη μακροχρόνια και εντονότερη επαφή των τελευταίων με την τουρκική γλώσσα.

3. Τα Ρωμαίικα ανήκουν στις νεοελληνικές διαλέκτους, όπως άλλωστε και τα Ποντιακά της Ελλάδας. Δεν είναι Αρχαία Ελληνικά. Η απευθείας σύνδεση της σημερινής γλωσσικής κατάστασης των Ρωμαίικων με την αρχαιότητα, χωρίς να λαμβάνεται υπ’όψιν η υπερδισχιλιετής ενδιάμεση γλωσσική ιστορία, δεν ωφελεί αλλά βλάπτει την ελληνική γλώσσα και την αντίληψη που έχουν για αυτήν Έλληνες και ξένοι.

4. Είναι αποδεδειγμένο ότι όλες οι νεοελληνικές διάλεκτοι ανάγονται στην Ελληνιστική Κοινή, με μόνη εξαίρεση τα Τσακώνικα, για τα οποία υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι αποτελούν εξέλιξη της Δωρικής διαλέκτου της Λακωνίας (βλ. Ν. Κοντοσόπουλο Διάλεκτοι και Ιδιώματα της Νέας Ελληνικής. Αθήνα: Γρηγόρης 2001).

5. Στοιχεία και δομές της Αρχαίας Ελληνικής, που δεν απαντούν στην Κοινή Νεοελληνική, υπάρχουν στις περισσότερες νεοελληνικές διαλέκτους, σε άλλες λιγότερο και σε άλλες περισσότερο. Σε σχέση με το απαρέμφατο, είναι γνωστό ότι όχι μόνον η Ποντιακή αλλά και οι ελληνικές διάλεκτοι της Κάτω Ιταλίας διασώζουν την τελευταία φάση της ύπαρξής του. Το απαρέμφατο δεν εξαφανίστηκε «απότομα» μαζί με την Αρχαία Ελληνική, αλλά σταδιακά, και ορισμένες συντάξεις του διατηρούνταν μέχρι και τη Μεσαιωνική περίοδο. Την τελευταία αυτή φάση (περίπου γύρω στον 15ο αι.) διασώζουν οι πλέον περιφερειακές διάλεκτοι της Ελληνικής, Ποντιακή και Κατωιταλική, καθώς είναι η χρονική στιγμή κατά την οποία για ιστορικούς λόγους αποκόπηκαν οριστικά από τις γλωσσικές εξελίξεις του κυρίως κορμού της ελληνικής γλώσσας. Εξάλλου, αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, ακόμα και η Κοινή Νέα Ελληνική διασώζει απομεινάρια του απαρεμφάτου: οι ρηματικοί τύποι που συνοδεύουν το βοηθητικό ρήμα στο σχηματισμό του παρακειμένου και του υπερσυντελίκου (π.χ. έχω λύσει, είχα λύσει) είναι εξελίξεις του απαρεμφάτου, αλλά και κοινές λέξεις, όπως το φαΐ, το φιλί, αποτελούν «απολιθωμένα» απαρέμφατα (από τα αρχαία φιλεῖν, φαγεῖν).

6. Οι απαρεμφατικές δομές στα Ρωμαίικα είναι γνωστές στους επιστήμονες από το τέλος του 19ου αιώνα και αναφέρονται ήδη στα έργα των Μ. Deffner («Die Infinitive in den pontischen Dialekten und die zusammengesetzten Zeiten im Neugriechischen». Monatsberichte den Königlich Preussischen Akademie de Wissenschaften zu Berlin. Aus dem Jahre 1877, 191-230. Berlin) και Ι. Παρχαρίδη (Γραμματική της Διαλέκτου Τραπεζούντος: Περί Επιθέτων, Αντωνυμιών και Βαρυτόνων Ρημάτων. Χειρόγραφο 335. Κέντρο Ερεύνης Ελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων, Ακαδημία Αθηνών, 1880).

Καλό θα ήταν ο εκάστοτε δημοσιογράφος να ελέγχει τις πληροφορίες που μεταδίδει πριν δημοσιεύσει ένα άρθρο επιστημονικού ενδιαφέροντος, έστω και αν στη συγκεκριμένη περίπτωση η πρώτη προσέγγιση του θέματος υπήρξε στη βρετανική εφημερίδα Ιndependent. Είναι φαιδρό να δίνεται η εντύπωση ότι πρόκειται για ανακάλυψη ενός λαού που ομιλεί μια γλώσσα πολύ κοντά στα Αρχαία Ελληνικά. Είναι επίσης αντιδεοντολογικό να μην αναφέρονται μελετητές που ασχολούνται με τους Μουσουλμάνους Πόντιους και τη γλώσσα τους τα τελευταία χρόνια. Ενδεικτικά αναφέρω τον τ. καθηγητή του Πανεπιστημίου της Oξφόρδης Peter Mackridge, του οποίου το δημοσιευμένο έργο αναφορικά με τα Ρωμαίικα χρονολογείται από το 1987 («Greek Speaking Moslems of North-East Turkey: Prolegomena to a Study of the Ophitic Sub-dialect of Pontic». Byzantine and Modern Greek Studies 11: 115-137). Όσο για την ιστορία του απαρεμφάτου, έχει μελετηθεί διεξοδικά τις τελευταίες δεκαετίες, και μάλιστα με χρήση δεδομένων της Ποντιακής διαλέκτου, από τους B. Joseph (Morphology and Universals in Syntactic Change: Evidence from Medieval and Modern Greek. Garland Publishers 1978) και Ρ. Mackridge («The Medieval Greek Infinitive in the Light of Dialectal Evidence», στο Studies in Honour of Robert Browning, επιμ. Κ. Konstantinides. Βενετία 1997).

Ευχαριστώ για την προσοχή σας.

Αγγελική Ράλλη
Καθηγήτρια Γλωσσολογίας

Σάββατο 11 Οκτωβρίου 2014

Απάντηση στην καταγελλία διακοπής των εξετάσεων Chartered Institute of Linguists





Αγαπητοί συνάδελφοι και πρώην δάσκαλοι του Μεταφραστικού κέντρου, θα ήθελα να σας απαντήσω στην καταγελλία διακοπής συνεργασίας με το Chartered Institute of Linguists.
Είναι σεβαστή η απόφασή σας και η επιχειρηματολογία που αναπτύσσεται ώστε να τεκμηριωθεί αυτή η απόφαση αλλά με την απόφαση αυτή ακυρώνεται εσείς οι ίδιοι την αξιοπιστία του μεταφραστικού κέντρου το οποίο παρακολούθησαν δεκάδες μεταφραστές και από μέσα από το οποίο απέκτησαν το πιστοποιητικό το οποίο καταγέλλεται  σήμερα, καθώς συνάγεται από το σκεπτικό της επιχειρηματολογίας σας,  ως ανεπαρκές.
Θέλω να σας θυμίσω ότι η διαπραγμάτευση για την δυνατότητα απόκτησης του Diploma in Translation έγινε μεταξύ British Council και ομάδας φοιτητών της οποίας εγώ η ίδια υπήρξα μέλος. 
Επομένως, η απόκτηση του Diploma in Translation ήταν κατάκτηση των φοιτητών του British Council την οποία αξιοποιήσατε για μεγάλο χρονικό διάστημα και την οποία διαφημίσατε για επίσης μεγάλο χρονικό διάστημα. Συμμετείχατε δε στην διεξαγωγή των εξετάσεων και με μαθήματα προετοιμασίας αλλά και ως διοργανωτές των εξετάσεων και όλα αυτά επί πληρωμή.
Είναι φανερό ότι η μη αξιοπιστία του   Chartered Institute of Linguists ελέγχεται ως ανακριβής καθώς μία καταγελλία διακοπής συνεργασίας δεν είναι αξιολογικό κριτήριο.
Επίσης, η καταγελλία αυτή για να έχει ισχύ θα έπρεπε να γίνει σε διεθνές επίπεδο και σε ανοικτό διάλογο με τον διεθνή σύλλογο μεταφραστών, τα πανεπιστήμια και τους αρμόδιους μεταφραστικούς οργανισμούς.
Συνεπώς, η απαξίωση που επιχειρείται του   Diploma in Translation είναι αστήρικτη και μπορεί να θεωρηθεί ως πρόσχημα για εσωτερική πολιτική του δικού σας κέντρου.
Σας στέλνω φιλικούς και συναδελφικούς χαιρετισμούς και σας εύχομαι καλή νέα πορεία στα επιχειρηματικά σχέδιά σας.
                                              Με εκτίμηση
                                                                       Νότα Χρυσίνα
                                                                       μεταφράστρια- πολιτισμολόγος

Διακοπή συνεργασίας με το Chartered Institute of Linguists

Τετάρτη 8 Οκτωβρίου 2014

Ο πρωτεργάτης της τυπογραφίας Γουίλιαμ Κάξτον

Ο πρώτος βρετανός τυπογράφος που τόσο επικρίθηκε για το λειτούργημά του!


Ο άνθρωπος που έφερε το πρώτο τυπογραφικό πιεστήριο στην Αγγλία το 1476 δεν χαιρετίστηκε από όλους για την εφεύρεση που θα άλλαζε τελικά το πρόσωπο της Ευρώπης.

Διπλωμάτης, έμπορος, συγγραφέας, μεταφραστής και τυπογράφος τελικά, ο Κάξτον τύπωσε μαζικά βιβλία, επιτρέποντας έτσι τόσο την τυποποίηση της αγγλικής γλώσσας όσο και τον αλφαβητισμό των πλατιών μαζών, κάτι που δεν θα έμενε χωρίς επικρίσεις από τους ευγενείς.

«Αν αυτό που κάνω είναι λάθος, τότε αυτό είναι ένα έξοχο και ευγενές λάθος», απαντούσε ο Κάξτον στους σφοδρούς πολέμιους του αριστοκρατικού κύκλου, οι οποίοι ανησύχησαν για τον αλφαβητισμό των φτωχών και για το πού θα οδηγούσε εντέλει αυτό!

Πέρα από την εκτύπωση βιβλίων-ορόσημων της αγγλικής γλώσσας, όπως οι «Θρύλοι του Καντέρμπουρι», ο Κάξτον έφερε στη χώρα και ξένα πονήματα, τα οποία μετέφρασε εγκαινιάζοντας έτσι μια νέα εποχή γραμμάτων και πνεύματος, την ίδια εποχή που άρχισε να πουλάει τις μαζικές του εκτυπώσεις, γινόμενος έτσι ένας από τους πρώτους βιβλιοπώλες της Ευρώπης.

Ο αντίκτυπος της δουλειάς του και ο τρόπος που επηρέασε την αγγλική φιλολογία και γραμματεία παραμένει μνημειώδης…

Πρώτα χρόνια




Ο Γουίλιαμ Κάξτον γεννιέται στο Κεντ της Αγγλίας κάπου μεταξύ 1415-1422 (πιθανότερη χρονιά το 1422), αν και για τα παιδικά του χρόνια ή τους γονείς του δεν είναι τίποτα γνωστό.

Ξέρουμε ωστόσο ότι το 1438, σε ηλικία 14-16 ετών, βρέθηκε στο Λονδίνο για να μαθητεύσει δίπλα στον ευκατάστατο υφασματέμπορο Robert Large, ο οποίος την επόμενη χρονιά έγινε δήμαρχος του Λονδίνου. Όταν ο προστάτης του πέθανε το 1441, ο Κάξτον μετακόμισε στη βελγική Μπριζ, το ευρωπαϊκό εμπορικό κέντρο μαλλιού της εποχής, όπου θα περνούσε τα υπόλοιπα 30 χρόνια γινόμενος σταδιακά ένας από τους πλέον ευκατάστατους και ισχυρούς βρετανούς υφασματέμπορους.



Από το 1463 λειτουργούσε ως άτυπος πρεσβευτής του αγγλικού εμπορίου στις Κάτω Χώρες, τέτοια ήταν η φήμη και το κύρος που είχε αποκτήσει στους επιχειρηματικούς κύκλους της Ευρώπης. Η διπλωματική του θέση είχε μάλιστα εξουσία και του έδινε «κεφάλι» σε σχέση με τους συναδέλφους του: όχι μόνο λειτουργούσε ως αντιπρόσωπος του εμπορικού κλάδου σε εκθέσεις και επίσημες τελετές, αλλά είχε το δικαίωμα να επισκέπτεται και τον βασιλιά της Αγγλίας.

Το 1470 θα τον βρει εκτός διπλωματικής θέσης, όταν και θα ενταχθεί στις υπηρεσίες της δούκισσας της Βουργουνδίας, της αδερφής του βρετανού μονάρχη Εδουάρδου Δ’, ως οικονομικός σύμβουλος…

Περιπέτεια με την τυπογραφία



Ήταν αυτή την εποχή που το επιχειρηματικό δαιμόνιο του Κάξτον στράφηκε στη λογοτεχνία. Τον Μάρτιο του 1469, κάτω από τις ευλογίες και το πατρονάρισμα της δούκισσας, άρχισε να μεταφράζει στην αγγλική το βιβλίο του Raoul Le Fevre «Recueil des histoires de Troye», το οποίο ωστόσο δεν θα ολοκλήρωνε πριν από τον Σεπτέμβριο του 1471, καθώς τα καθήκοντα και η επαγγελματική του δραστηριότητα δεν του άφηναν πολύ ελεύθερο χρόνο.



Το 1470 ο αεικίνητος έμπορος μετακόμισε στην Κολονία, όπου θα παραμείνει μέχρι το 1472. Εκεί ήταν που θα ερχόταν σε επαφή με την τυπογραφία, μια νεόκοπη ανθρώπινη δραστηριότητα δηλαδή που είχε βαλθεί να αλλάξει το πρόσωπο του κόσμου!



Στον επίλογο λοιπόν του τρίτου τόμου της μετάφρασής του, με αγγλικό τίτλο «The Recuyell of the Historyes of Troye», ο Κάξτον αφηγείται ότι «το μολύβι μου σώθηκε, το χέρι μου βάρυνε και το μάτι μου θόλωσε» αντιγράφοντας και καθαρογράφοντας το πόνημά του, γι’ αυτό και «εξασκήθηκα και έμαθα τελικά με μεγάλο προσωπικό κόστος» πώς να το τυπώνω!



Κι έτσι ο Κάξτον έστησε το πρώτο πειστήριό του στην Μπριζ το 1474 και το «Recuyell» έγινε το πρώτο τυπωμένο στα αγγλικά βιβλίο (1475)! Η επόμενη μετάφραση του Κάξτον, ένα εγχειρίδιο σκακιού από τα γαλλικά (στο οποίο το σκάκι λειτουργεί ως αλληγορία για τη ζωή) εκδόθηκε το 1476.


Αφού μετέφρασε και εξέδωσε δυο-τρία ακόμα πονήματα στην Μπριζ, περί τα τέλη του 1476 αποφάσισε να επιστρέψει στη χώρα του, όπου ίδρυσε την πρώτη τυπογραφική επιχείρηση της Αγγλίας στο Ουεστμίνστερ.


Πλέον ήταν έτοιμος και αποφασισμένος να αφιερωθεί ολόψυχα στην εκδοτική περιπέτεια: το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε σε αγγλικό έδαφος εμφανίστηκε στις 18 Νοεμβρίου 1477 (Dictes and Sayenges of the Phylosophers) στο Λονδίνο.



Παρά το γεγονός ότι ήταν ένας από τους πιονέρους της τυπογραφίας και προσέλαβε εξειδικευμένους καλλιγράφους, ο Κάξτον δεν επέδειξε τυπογραφική πρωτοτυπία, με τα βιβλία του να μη διακρίνονται από αξιοσημείωτο κάλλος και φροντίδα, όπως άλλων ευρωπαίων τυπογράφων της πρώτης αυτής εποχής. Βασιλείς, ευγενείς και πλούσιοι αστοί ήταν οι πάτρονές του και το αρχικό του κοινό, με πολλούς από αυτούς να του παραγγέλνουν ειδικές εκδόσεις.


Βέβαια, η πολυσχιδής εκδοτική του παραγωγή, που περιλάμβανε από ιπποτικά μυθιστορήματα και ρομάντζα μέχρι εγχειρίδια ηθικής, ιστορίας και φιλοσοφίας, αλλά και την πρώτη εικονογραφημένη αγγλική εγκυκλοπαίδεια («The Myrrour of the Worlde» - 1481), δείχνει ότι ο Κάξτον ενδιαφερόταν και για τη μόρφωση και διαπαιδαγώγηση του γενικού πληθυσμού.



Ο μεγάλος αριθμός των πρακτικών εγχειριδίων και των λατρευτικών έργων (όπως διάφορες εκδοχές της Βίβλου) που βγήκαν από το τυπογραφείο του Κάξτον έγιναν τα βασικά αναγνώσματα του μορφωμένου κοινού, ταυτόχρονα με το σύνολο σχεδόν των κορυφαίων έργων της αγγλικής λογοτεχνίας.

Ο ίδιος ο Κάξτον μετέφρασε 24 βιβλία από τα γαλλικά, τα λατινικά και τα ολλανδικά, με τα περισσότερα να είναι μακροσκελή πονήματα, ενώ μέχρι τον θάνατό του είχε εκδώσει περισσότερα από 100 βιβλία ποικίλης θεματολογίας, τα οποία προς το τέλος της ζωής του εμπορευόταν στο βιβλιοπωλείο του, ένα από τα πρώτα βιβλιοπωλεία της Αγγλίας.

Η ακριβής ημερομηνία θανάτου του μεγάλου τυπογράφου δεν είναι γνωστή, τοποθετείται όμως περί τα τέλη Μαρτίου του 1492. Παρά το γεγονός ότι η πλειονότητα των βιβλίων του στόχευαν στις ανώτερες τάξεις της κοινωνίας, δεν ήταν λίγα τα βοηθήματα και εγχειρίδια που είχαν άμεσο στόχο την επιμόρφωση των χαμηλών εισοδηματικών στρωμάτων, κάτι που ανησύχησε την άρχουσα τάξη του καιρού ότι ο αλφαβητισμός των φτωχών θα οδηγούσε σε κοινωνικές αναταραχές…